Page Text
________________
[समासप्र] टीकाद्वयोपेता।
(२७३) कर्मधारयाः। शुनः समीपम् उपशुनम् । टिलोपाभावः संप्रसारणं च निपात्यतेऽव्ययीभावे । गोष्ठे श्वाति गोष्ठश्वः । ससमीतत्पुरुष एवायम् । षष्ठीतत्पुरुषे तु न । गोष्ठश्वा । पूजनार्थस्वस्तिपूर्वकान्नाम्नः समासान्ता न । बहुव्रीहौ तु भवंति । सुराजा । अतिराजा। पूजनार्थेति किम् । गामतिक्रान्तोऽतिगवः । बहुव्रीहौ किम् । सुष्टु सक्थिनी यस्य सः सुसक्थः । सुष्टु अक्षिणी यस्य स स्वक्षः। टप्रत्ययाऽत्र । निन्दार्थककिम्पूर्वान्नाम्नः समासान्ता न । कुत्सितो राजा किंराजा । किंसखा। किंगौः ॥ निन्दाथकेति किम् । किंराजः। किंसखः । किंगवः । नतत्पुरुषात्समासान्ता न । अराजा । असखा ॥ तत्पुरुषात् किम् । न विद्यते धूर्यस्य तत् अधुरं शकटम् । नजपूर्वपाथशब्दादा समासान्तस्तत्पुरुष । अपथम्-अपन्थाः। अपथः । तत्पुरुष क्लीवमिति क्लीवत्वम् ॥ तत्पुरुष किम् । अपथो देशः । बहुव्रीहिरत्र । अपथम् । अर्थाभावेऽव्ययीभावोऽयम् ॥ इति सकलसमाससाधारणाः प्रत्ययाः॥ अथ प्रकृतमनुसरामः॥ अहो मध्यमिति मध्याह्नः। अह्नः पूर्वः इति पूर्वाह्नः। कवीनां राजेति कविराजः। कृष्णस्य सखेति कृष्णसखः । 'राजाहःसखिभ्यष्ट' इति टप्रत्ययः॥
(तत्त्वदी० )-मध्याह्न इति ॥ अह्रो मध्य इति विग्रहे क्वचिदमाद्यन्तस्य परत्वमित्यहन् शब्दस्य परनिपातो नो वेत्यनेनोपधालोपे रूप सिद्धिः। रात्राहाहान्ताः पुंसीति नियमात्पुंस्त्वम् ।।
(नो वा) नान्तस्य टेर्लोपः स्वरे यकारे च परे । वाग्रहणात्वचिन्न । क्वचिदुपधालोपः॥ कविराजः । कृष्णसखः । देवगवी । परमगवी । राजपुरम् । एकधुरम् । सर्वधुरम् । वाङ्मनसे । दक्षिणापथः। अहोरात्रः। द्वित्राः। पञ्चषाः । बहुकर्तृकः । बहुलक्ष्मीकः स्त्रीपुंसौ। ऋक्सामे । महोक्षः । वृद्धोक्षः । व्यायुषम् । व्यायुषम् । ग्रामतक्षः । फलकसक्थम् । मृगसक्थम् । पूर्वसक्थम् । अर्द्धखारम् । अर्द्धनावम् ।
(सुबोधिनी)-नो वा ॥ नान्तस्य नाम्नष्टोपस्तद्धिते ये स्वरे च ॥ अत्र समासान्तास्तद्धितान्तर्भूता ज्ञेयाः । अत्र वेति व्यवस्थार्थम् । तेन क्वचिट्टिलोपः। क्वचिदुपधालोपः। क्वचिन्नोभयम् । टिलोपो यथा । उडुलोम्नोऽपत्यमिति औडुलोमिः॥ राज्ञः कर्मेति राज्यम् ॥ कविराजः ॥ उपाधालापो यथा। वृत्रघ्नोऽपत्यं वार्चनः । तक्ष्णोऽपत्यं ताक्षणः । अह्नः पूर्वः पूर्वाह्नः ॥ नोभयं यथा । ब्रह्मणोऽपत्यं ब्राह्मण इत्यादि ॥ देवानां गौवंगवी । परमा चासौ गोश्च परमगवी । गोन्ताद् द्विगुतत्पुरुषकर्मधारयाह इति टः ॥ राजपुरम् । एकधुरम् । सर्वधुरः । कर्मधारये पुंवत् । ऋक्पूरबधूःपथाम इत्यप्रत्ययः ॥ वाक् च मनश्च वाङ्मनसम् । अचतुरविचतुरेत्यनेनाप्रत्यया द्वन्दे ॥ दक्षिणापथः। ऋकूपूरब्धःपथाम इत्यप्रत्ययः ॥ अहश्च रात्रिश्च
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |