Page Text
________________
(२६८)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [समासप्र०] (सुबोधिनी ) गोः ॥ अन्याथै वर्तमानो यो गोशब्दस्तदन्तस्य नाम्नो हस्वो भवति ॥ पञ्च गावो यस्य स पञ्चगुः । पञ्चभिगोभिः क्रीतः स पञ्चगुः । क्रीतार्थे इकस्य लुक् वा ॥ अन्यार्थे किम् । अतिशयितो गौरतिगौः ॥
(तत्त्वदी०)-गोरिति ॥ अन्यार्थे यो गोशब्दस्तस्य नान्नो हंस्त्र इत्यर्थः ॥ यथाश्रुते तु गोक्षीरमित्यत्रापि गोशब्दस्योत्तरपदार्थे वर्तमानत्वेनान्यार्थत्वाद्धस्वः प्रसज्येत । गोरन्यार्थे इत्येकयोगस्तु न कृतः स्त्रीप्रत्ययस्याग्रहणप्रसङ्गात् । गोश्चत्यपि गौरवादेव नोक्तम् ॥
(संख्यासुव्याघ्रादिपूर्वस्य पादशब्दस्यान्तलोपः) सहस्रं पादा यस्य स सहस्रपात् ॥
( सुबोधिनी)-संख्यासुव्याघ्रादिपूर्वस्य पादशब्दस्यान्तलोपः ॥ संख्यासुपूर्वस्य व्याघ्रादिपूर्वस्य च पादस्यान्तस्य लोपः स्यात् बहुव्रीहौ। समासान्तोऽयमादेशो ज्ञेयः । अन्यथा समासान्तः कः प्रसज्येत । सहस्रे पादा यस्य स सहस्रपाद् ॥
(शसादौ स्वरे तद्धितयस्वरयोरीपीकारे च पदादेशः ) सहस्रपदः । व्याघ्रपदी कुले । वैयाघ्रपदः। वैयाघ्रपद्यः । द्विपाद् , द्विपादौ, द्विपादः । सुपात् । व्याघपात् ॥ टाडकाः । मध्याह्नः। पूर्वाह्नः ॥
(सुबोधिनी )-शसादौ स्वरे तद्धितयस्वरयोरीपीकारे च पदादेशः । पादशब्दस्य पदादेशः स्यात् । शसादौ स्वरे ॥ सहस्रपदः॥ ईपि । द्विपदी । पादो वेतीय ॥ ईकारे व्याघ्रपी कुले ॥ तद्धितये वैयाघ्रपद्यः । ण्ययुटौ॥ तद्धितस्वरे वैयाघ्रपदः । अण ॥ अन्यपदार्थाभावे समानाधिकरणाऽभावे च क्वचिद्रहुव्रीहिर्भवति । यथा । पुत्रेण सह वर्तते यः स सपुत्रः। सह इत्यस्य तृतीयान्तेन समासः संख्येयार्थया संख्यया सहाव्ययासन्नादूराधिकसंख्याः समस्यन्ते स बहुव्रीहिर्भवति । दशानां समीपे ये सन्ति ते उपदशाः। नव एकादश वेत्यर्थः। उपशब्दो हि समीपे समीपिनि च वर्तते । समीपेऽव्ययीभावः । समीपिनि तु बहुव्रीहिर्भवतीति ॥ आसन्ना विंशतेयें सन्ति ते आसन्नविंशाः । डप्रत्ययः विंशतेस्तिलोपोडितीति तिलोपः ॥ अदूरास्त्रिंशत इति अदूरत्रिंशाः॥ अधिकाश्चत्वारिंशत इति अधिकचत्वारिंशाः॥ द्वौ वा त्रयो वा द्विवाः । चार्थेऽयं बहुव्रीहिः॥ द्विरावृत्ता दश द्विदशाः। विंशतिरित्यर्थः॥ सुप्रत्ययार्थेऽयं बहुव्रीहिः । दिङ्नामान्यन्तराले समस्यन्ते स बहुव्रीहिः । दक्षिणपूर्वा ॥ तेषु गृहीत्वा इदं युद्धं प्रवृत्तमित्यर्थे तेन प्रहत्येदं युद्धं प्रवृत्तमित्यर्थे च सप्तम्यन्तयोस्तुतीयान्तयोश्च पदयोः समासो भवति क्रियाव्यतिहारे द्योत्ये स बहुव्रीहिः। अत्र पूर्वपदस्य दीर्घः । वक्ष्यमाणः समासान्त इप्रत्ययः । इप्रत्ययान्तस्याव्ययसंज्ञा च । केशेषु
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |