Page Text
________________
(२१८) सिद्धान्तचन्द्रिका। [विभक्त्यर्थाः ] यथाऽनुदरा कन्येति । भेदवतो वस्तुनः असतोऽप्यभेदस्य विवक्षा यथा । समुद्रः कुण्डिका । जलाधिक्यात्कुण्डिकायां समुद्रत्वम् । अगस्त्यापेक्षया समुद्रस्यापि कुण्डिकात्वम् । इति षष्ठी ॥
(आधारे सप्तमी) औपश्लेषिकः सामीपिकोऽभिव्यापको वैषयिको नैमित्तिक औपचारिकश्चेति षोढा सः॥ कटे शेते कुमारोऽसौ वटे गावः सुशेरते । तिलेषु विद्यते तैलं हृदि ब्रह्मामृतं परम् ॥ युद्धे संनह्यते वीरोऽडुल्यये करिणां शतम् ॥
(सुबोधिनी)-आधारे सप्तमी ॥ आध्रियन्ते क्रिया अस्मिन्नित्याधारः। संज्ञायामकर्तरि चेत्यधिकरणे घञ् । अधिकरणमित्यर्थः। स आधारः षड्विधः अस्येति षोढा । अन्यत्र सिद्धयोराधाराधेययोः प्रादेशिक: संबन्ध उपश्लेषः । उप उपरि श्लेषः उपश्लेषः उपश्लेषोऽस्यास्तीति उपश्लेषे भव इति वा औषश्लेषिकः । 'अइको च मत्वर्थे' इतीकः। णितो वेति णित्त्वामृद्धिः। भवाथै इको वा ॥ सामीप्यं सांनिध्यम् । सामीप्ये भव: सामीप्यमस्यास्तीति वा सामीपिकः केनेयेका इतीकः । अइको चेति वा इकः ॥ अभिन्नप्रदेशयोराधाराधेययोः सर्वावयवसम्बन्धिकः अभिव्यापकः। अभितः सर्वतो व्याप्यते आधेयेनेत्यभिव्यापकः । कर्मणि घञ् । ततः स्वार्थे कः ॥ अन्यत्र भावो विषयः । विषये भवो वैषयिकः। केनेयेका इति इकः ॥ निमित्तं हेतुः। निमित्ते भवो नैमित्तिकः केनेयेका इति इकः। निमित्तं फलं तदस्यास्तीति वा अइको चेतीकः ॥ अन्यत्र विद्यमानस्य सम्बन्धस्यान्यत्रारोपः उपचारः । उपचारे भव औपचारिकः । केनेयेकाइतीकः। उपचारोऽस्याऽस्तीति वा । अइको चेतीकः॥ अत्राधिकरणे कारके सप्तमी स्यात् । अत्र सप्तम्या आश्रयोऽर्थः प्रकृत्यर्थस्त्वभेदेन संसगैणाश्रये विशेषणम् । आश्रयस्तु क्रियायां विशेषणं भवति । कारकाणां क्रिययैवान्वयात् । उक्तं च । " आश्रयोऽवधिरुद्देश्यः सम्बन्धः शक्तिरेव वा। यथायथं विभक्त्यर्थाः सिपां कमेति वाक्यतः॥१॥" कर्मणि द्वितीया । कर्तृसाधनयोस्तृतीया । आधारे सप्तमी । नामाश्रयोऽर्थों निरूप्यभेदाच्चाभेदः। अवधिः पञ्चम्यर्थः । उद्देश्यः चतुर्थ्यर्थः। सम्बन्धः षष्ठ्यर्थः । शक्तिः प्रथमार्थः । यथासंख्यं षण्णामुदाहरणान्याह । असौ कुमारः कटे शेते । गावः वटे सुशेरते स्वति । तैलं तिलेषु विद्यते । हृदि अमृतं सुखरूप परमुत्तमं निरुपाधिकं ब्रह्म वर्तते । हृदयब्रह्मणोः प्रकाश्यप्रकाशकरूपः सम्बन्धः। धीरः संनद्यते युद्धे कवचबन्धनस्य युद्धफलकत्वात्तन्निमित्तम् । करिणां शतमगुल्यग्रे वर्तते। करिभूम्योराधाराधेयरूपः सम्बन्धः अमुल्यग्रे आरोप्यते ॥ __ (तत्त्वदी.)-आधारे सप्तमीति ॥ आध्रियते क्रियाऽस्मिन् इत्याधारः । कर्तृकर्मद्वारा क्रियाधारत्वं न तु साक्षात् । आधारस्य षड्डिधत्वमाह-औपश्लेषिक इत्यादि ॥ उप उप
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |