Page Text
________________
[ अव्ययानि ]
टीकाद्वयोपेता ।
( १७९ )
तथेति । तस्मिन् काले तदेति ॥ काप्रकारयोर्विभक्त्यर्थत्वाभावेऽपि सदोणादयः प्रादेश्व तथेति सूत्रस्थसदातथेति कालप्रकारयोरुपलक्षणम् ॥ सद्यआदिरिति ॥ तत्राप्यादिशब्दः प्रकारे । सर्वत्र देशकालादिविशिष्टो विभक्त्यर्थे गृहीत इह तु कालविशिष्ट एव विभक्त्यर्थो गृह्यते || अद्येति ॥ अस्मिन्नहनीत्यर्थः । इदम: अ: द्यप्रत्ययश्च ॥ पुरः पुरस्तादिति ॥ पूर्वस्मिन्देशे पूर्वस्माद्देशात् पूर्वो वा देश इत्यर्थः ॥ उपरीति ऊर्दुमित्यर्थः ।
प्रादिरुपसर्गः ) । परा । अप । सम् । अनु ! अब । निस् । निर् । दुस् । दुर् । अभि । वि । अधि । अति । सु । उद् । नि । प्रति 1 अपि । परि । उप । आङ् । श्रुत् । अन्तर् | आविर् ॥
I
1
( सुबोधिनी ) - प्रादिरूपसर्गः ॥ प्र आदिर्यस्य स प्रादिः । तद्गुणसंविज्ञानोऽयं बहुव्रीहिः । प्रकर्ष इति लिङ्गात् । उप समीपे सृज्यते उच्चार्यते क्रियावाचकस्य शब्दस्येत्युपसर्गः । कर्मणि घञ् । अन्वर्थसंज्ञाबलात् क्रिया संबद्ध इति लभ्यते । तदुक्तम् । यत्क्रियायुक्ताः प्रादयस्तं प्रत्येवोपसर्गसंज्ञेति ॥ उपसर्ग हि अर्थविशेषस्य द्योतका न तु वाचकाः ॥ " आदिकर्मदीधैश भृशसंभवतृप्तिषु ॥ वियोग शुद्धिशक्तीच्छाशान्तिपूजायदर्शने ॥ १ ॥ " आदिकर्मणि प्रारम्भ कर्मणि यथा । प्रयातः ॥ दीर्घे यथा । प्रचला मूषिकाः ॥ ईशे यथा । प्रभुः ॥ भृशार्थे यथा । प्रवदन्ति ॥ संभवे यथा । हिमवतो गङ्गा प्रभवति ॥ तृप्तौ यथा । प्रभुक्तमन्नम् ॥ वियोगे यथा । प्रोषितः ॥ शुद्धौ यथा प्रसन्नमुदकम् ॥ शक्ती यथा । प्रशक्तः ॥ इच्छायां यथा । प्रार्थयते कन्याम् ॥ शान्तौ यथा । प्रशान्तोऽग्निः ॥ पूजायां यथा । प्राञ्जलिः स्थितः ॥ अग्रे यथा । प्रचालम् ॥ दर्शने यथा । प्रलोकयति ॥ १ ॥ " वधे गतौ दर्शने च विक्रमेऽभिमुखे भृशे ॥ अधीनमोक्षणप्रातिलोम्यकेषु परा मतः ॥ २ ॥ " वधे यथा । पराहतः ॥ गतौ यथा । परागतः दर्शने यथा । परादृष्टः ॥ विक्रमे यथा । पराक्रान्तः ॥ अभिमुखे यथा । परावृत्तः ॥ भृशे यथा । पराजितः॥ अधीने यथा । पराधीनः॥मोक्षणे यथा । पराकृतस्त्यक्त इत्यर्थः ॥ प्रातिलोम्ये यथा पराङ्मुखः॥ २ ॥ “ अपो वियोगे विकृतौ विपरीते निदर्शने ॥ आनन्दे वर्जने चौर्ये चारणे समुदाहृतः ॥ ३ ॥ " वियोगे यथा । अपयाति ॥ विकृतौ यथा । अपकृतवान् ॥ विपरीते यथा । अपशब्दः ॥ निदर्शने यथा । अपदिशति ॥ आनन्दे यथा । अपह सति ॥ वर्जने यथा । अपवनादूवृष्टो देवः ॥ चौर्ये यथा । अपहरति ॥ चारणे यथा । अपसरति ॥ ३ ॥ "संयोगैक्ये च प्रभवे सत्यप्रत्यक्षसिद्धिषु ॥ भूषाश्लेषस्वीकरण - क्रोधाभिमुखवाचि सम् ॥ ४ ॥ " संयोगे यथा । संगतः पुत्रेण ॥ ऐक्ये यथा । संवदन्ति सख्यः ॥ प्रभवे यथा । काष्ठेऽग्निः संभवति ॥ सत्ये यथा । गां संजानाति ॥ प्रत्यक्षे यथा । संपश्यते || सिद्धौ यथा । संसिद्धिः ॥ भूषायां यथा ।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |