Page Text
________________
( १७८ )
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[ अव्ययानि ]
वितर्कयोः ॥ द्वै इति वितर्के ॥ रै इति आदरानादरयोः ॥ तुमिति तुङ्कारे ॥ तथाहि इति निदर्शने ॥ खलु इति निषेधवाक्यालङ्कार जिज्ञासानुनयेषु । नियमनिश्वयहेतुविवादेष्वपि ॥ किल इति वार्तानुकरणसंभाव्य हेत्वतिरस्कारालीकेषु ॥ तथेति सादृश्ये समुच्चयाभ्युपगमयोरपि ॥ अतीते पादपूरणे च ॥ अस्मीति अहमित्यर्थे | आङिति ईषदर्थाभिविधिमर्यादा क्रियायोगेषु ॥ उत इति अप्यर्थे ।। उञ् इति वितर्कसंबोधनपूरणेषु || आदहेति हिंसोपक्रमकुत्सनेषु । आतङ्केति कुत्सनविनाशयोः । प्रतिग्रहेऽपीति शाकटायनः || वेलायाम् इति कालपरिमाणे ॥ मात्रायामिति कल्पपरिमाणे ॥ यथेति योग्यतावीप्सापदार्थानतिवृत्तिसादृश्येषु ॥ किमिति पृच्छाजुगुप्सयोः । ईषदर्थातिशययोरपि ॥ यदिति यद्यर्थे ॥ हाहा इति विस्मयविषादशोकजुगुप्सार्तिषु ।। ह इति विनियोगक्रमपादपूरणेषु ॥ हे, है, पाट्, प्यार, एते संबोधनार्थाः ॥ अहो इति विकल्पे | चेर्थेऽपि । नन्विति प्रश्नावधारगानुज्ञेच्छामात्रेषु ॥ मन्ये इति वितर्के । नहीत्य - भावे । उताहो इति वितर्के || असीति त्वमित्यर्थवाक्यालङ्कारयोः ॥ ब्रूहीति प्रेषानुज्ञावसरेषु ॥ ननु इति निषेधे ॥ इति इति हेतुप्रकारप्रकर्षैवमर्थव्यवस्थास्वरूपविवक्षानियमसमाप्ति प्रकृतिवक्ष्यमाणपरामर्शमतेषु ॥ इवतीषदर्थेऽपि । मा प्रेक्षावाक्यालङ्कारेषु || ओमित्यभ्यादानाभ्युपगमसमाध्यर्थेषु ।। फडिति निराकृतौ || यदि पक्षान्तरे || हो इति संबोधने ॥ इहीति तिङ
प्रतिरूपकं गच्छेत्यर्थे || अहेत्यत्रेत्यर्थे ॥ तदिती हेतौ || असावादिति । अहो बत समिति सर्वतोभावे ॥ किमिति अनर्थकं पादपूरणे वा ॥ आमिति प्रतिवचनावधारणयोः ॥ हमिति स्तोभवचने ॥ वामिति युवामित्यर्थे ॥ श्रुकमिति अतिशये ॥ शुकमिति शैये ॥ आनुकमिति तर्के । नहिकमिति निषेधे ॥ सत्यमिति प्रश्नप्रतिषेधसत्येषु ॥ ऋतमिति सत्यार्थे ॥ नोचेन्नचेदिति - निषेधे ॥ जात्विति कदाचिदर्थे ॥ कथमिति प्रकारप्रश्ने || कुत इति प्रश्ननिवयोः ॥ कुत्रेति देशप्रश्नं ॥ अनु अवेति उपसर्गप्रतिरूपकौ अनु अव इत्येतयोरर्थे ॥ हा हौ हे एते त्रयोऽपि शोभार्थाः।। शम्बडिति अन्तःकरणे आभिमुख्येऽपि ॥ वै इति पादपूरणहिंसाप्रातिलोम्येषु दिष्टयेत्यानन्दे । सद्भजनदर्शनप्रातिलोम्येष्वित्येके || समिति सम्यगर्थे । सहेति सार्वमित्यर्थे ॥ आनुषगिति आनुपूर्व्यं ॥ अङ्गेति संबोधने || द्राक् प्रागिति झटित्यर्थे ॥ अरे इति नीचसंबोधने ॥ चटु चाटु इति प्रियवाक्ये || हुमित्यनिच्छाभयभर्त्सनकोपेषु । सुष्ठु इति प्रशंसायाम् ॥ पुरसित्यग्रे पूर्वदेशपूर्वकालयोश्च ॥ आश्विति क्षिप्रे ॥ नहीति विशेषे ॥ रहसीति एकान्ते ॥ एषामर्थानां निपाता द्योतकाः । न तु वाचकाः पदान्तरं विनाऽप्रयोगात् । किंच वाचकत्वे घटस्य समुच्चय इतिवत् घटस्य च इत्यपि स्यात् । अपि शोभनः समुच्चयेऽतिवत् । शोभनं च इत्यपि स्यात् । द्योतकत्वे त्वस्य पदार्थैकदेशत्वान्न तत्र विशेषणान्वयः । अथ कथं घटस्यादौ समुच्चयादिबोध इति चेत्सत्यम् । घटवल्लक्षणयैव समुचितघट बोधसंभवात् । विजय इत्यादौ विशिष्टजयो धातोरिति दिक् ॥ तत्रादिविभक्त्यर्थं इति ॥ आदिशब्दः प्रकारार्थ: गणाभावात् । विभक्तीनामर्थोऽभिधेयस्तस्मिन् तत्रादिर्निपात्यते ॥ तत्रेति । अत्र त्रप्रत्ययष्टेरत्वं निपास्यते ॥ तत इति अत्र तस्प्रत्ययष्टेरत्वं च ॥ बहुत इति । अत्र ईकारलोपः ॥ तेन प्रकारेण
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |