Page Text
________________
(१७६)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [ अव्ययानि ] . पुरः पुरस्तात् । अधः अधस्तात् । ऊर्ध्व ऊर्ध्वात् ऊो वोत उपरि उपरिष्टात् ।। दक्षिणस्मिन् दक्षिणो वेति दक्षिणेन।दक्षिणस्यां दिशि दूरे इति दक्षिणा दक्षिणाहि।। उत्तरस्मादुत्तरस्या वेति उत्तरतः॥ उत्तरस्यां दिशि दूरे इति उत्तराहि उत्तरा।सभवा निति ततोभवान् तत्रभवान् । तं भवन्तामति ततोभवन्तम् तत्रभवन्तम् । तेन भवतेति ततोभवता तत्रभवता । तस्मै भवते इति ततोभवते तत्रभवते । तस्माद्भवतः इति ततोभवतः तत्रभवतः । तस्य भवत इति ततोभवतः तत्रभवतः । तस्मिन्भवति इति ततोभवति तत्रभवति ॥ सद्यआदिः काले। अत्राप्यादिशब्दः प्रकारे वर्तते । पूर्वदेशकालादिविशिष्टो विभक्त्यर्थो गृहीतः । इह तु कालविशिष्ट एव विभक्त्यर्थों गृह्यत । समानेऽङ्गीति समानस्य सादेशः द्यस्प्रत्ययश्च । तत्काले सद्यः ॥ अस्मिन्नहनीति इदमोऽशादेशो धप्रत्ययश्च ॥ साम्प्रतदिनेऽद्य ॥ अधुना,इदानीमेतौ वर्तमानक्षणार्थे।। यस्मिन् काले यदा ॥ कस्मिन्काले कदा ॥ सर्वस्मिम् काले सर्वदा ॥ एकस्मिन् काले एकदा ॥ अन्यस्मिन् काले अन्यदा ॥ सपदि, साम्प्रतम्, सम्प्रति, एते त्रयो वर्तमानक्षणार्थे । झटिति, तूर्णम् आशु, शीघ्रमेते शैध्ये पूर्वस्मिन्नहनीति पूर्वेयुः ॥ परस्मिन्नहनीति परेद्यवि अस्मिन् वर्षे इति ऐषमः ॥ पूर्वेऽस्मिन् वर्षे परुत् । पूर्वतरे वर्षे परारि ॥ अन्यस्मिन्नहनीति अन्याः ॥: अन्यतरस्मिन्नहनीति अन्यतरेयुः॥ उभयस्मिन्नहनीति उभयेयुः ॥ तस्मिन् काले तर्हि ॥ कस्मिन्काले कहि ॥ यस्मिन् काले यहि ॥ एतस्मिन्काले एतर्हि ॥
(तत्त्वदी०) चादिनिपात इति ॥ च आदिर्यस्य स चादिः । आदिशब्दो व्यवस्थावाची । प्रकारार्थ इत्यन्ये । तेनानुक्तानामपि संग्रहः । निश्चयेन पतन्न्यनेकेष्वर्थेषु द्योतकत्वान्निपाताः। ज्वलादेर्णः। “निपाताश्चोपसर्गाश्च धातवश्चेति ते त्रयः। अनेकार्थाः स्मृताः सर्वे पाठस्तेषां निदर्शनम् ॥” इति केचित् । निपातसंज्ञा तु स्वरादीनां संधिनिषेधाभावार्थमिति निष्कर्षः ।। "प्रणम्य पितरं शान्तं श्रीमत्क्षेमराभिधम् । अव्ययार्थ प्रकटये पूर्वाचायेरुदीरितम् ॥ १॥" च पुनरादौ ॥वा विकल्पे ॥ हस्फुटपादपूरणयोः॥ हि निश्चये ॥ अहह खेदे॥एव अवधारणे ॥ एवमङ्गीकारे । नूनं निश्चये ॥ पृथग्भिन्नार्थे । अन्तरेण वर्जनार्थे । स्वस्ति कल्याणे ॥ अस्ति सत्तायाम् ॥ दोषा,नक्तम्,रात्रौ ॥ मृषा,मिथ्या,असत्ये। मिथस् अन्योऽन्यार्थे । अथ, अथो, आनन्तर्ये ॥ ह्यः पूर्वदिने॥ श्वः परदिने । उच्चैस् उच्च ॥ नीचैस् नीचे ॥ स्वर स्वर्गे ॥ अन्तर् मध्ये ॥ प्रातर् प्रत्यूषे ॥पुनर्, भूयस्, पौनःपुन्ये॥ आहोस्वित् वितर्के । अन्तरा मध्ये । अलं भूषायाम् ॥ कृतं वारणे॥ईषदल्पे ॥ किल,खलु, वै, इति निश्चये ।। आरात् दरान्तिकयोः ॥ भृशमत्यर्थे ।। यत् यत्कारणे ॥ तत् तत्कारणे ॥ शश्वत् सातत्ये ॥ अ संबोधने अधिक्षपे निषेधे च ॥ आ नयाश्चर्ययोः वाक्यस्मरणयोः ॥ इ, ई, भर्त्सने ॥ उ, ऊ, दुःखवितर्कयोः ॥ ऋ, ऋ, ल गणस्तोमे ॥ ए संबोधने ॥ ऐ आश्चर्ये ॥ ओ भवत्वर्थे ।। औ अङ्गीकारे ॥ श्रौषट्, वौषट, वडिति हविदाने । तत्क्षणे सद्यः ॥ अम्मिन् दिने अद्य ।।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |