Page Text
________________
प्रमाणप्रकरणम्
२६३
चारवाचालतामाविष्करोतीति न प्रतन्यते, ____ यत्तु तदर्थविनियागोपदेशादित्यविवक्षितार्थत्वमुक्तं तत्र उरुप्रथा उरु प्रथस्वे. ति लिङ्गादेव मन्त्रस्य प्रथनविनियोगसिद्धेः कामं तद्विधायकं वचनमनर्थकं भवतु प्राप्तानुवादकत्वाद् न तु प्रतीयमानो मन्त्रादर्थस्त्यक्तुं युक्तः, तत्किं वचनमनर्थकमेव नानर्थकं प्रतिपन्नार्थविषयं तु तत्, अर्थवादार्थ वा तद्वचनम् यज्ञपतिमेव तत्प्रथयतीति तद्यज्ञपतिं यजमानमेवप्रजया पशुभिः प्रथयतीति, क चित्तु गुणार्थविधानं यथा तां चतुर्भिरादचे इति, एवमनीदग्नीन्विहरेत्या. दावपि द्रष्टव्यम्, ___ यत्तु नियतपदक्रमत्वादुच्चारणमात्रोपयोगिनो मन्त्रा इति तदप्यसाधु, मीमांसकानामनादित्वाद्वेदस्य तत्क्रमलङ्घनानुपपत्तेः यथोक्तम(१) "अन्यथा करणे चास्य बहुभ्यः स्यान्निवारणम्" इति, अस्माकमपि याहगीश्वरप्रणीतो वेदः तदन्यथाकरणे किमध्येतणां स्वातन्त्र्यमस्ति, तस्मान्नार्थविवक्षायै मन्त्रक्रमः प्रभवति ब्राह्मणवाक्यक्रमवत् , __ यदपि चत्वारि शृङ्गत्यविद्यमानार्थवचनमाशङ्कितम् , तदप्यनभिज्ञतया यज्ञस्य वैष गुणवादेन संस्तवः चत्वारि शृङ्गा इति वेदा उक्ताः त्रयो ऽस्य पादा इति सवनानि द्वे शीर्ष इति दम्पती यजमानो सप्त हस्तास इति च्छन्दांसि त्रिधा बद्ध इति मन्त्रब्राह्मणकल्पैर्निबद्धः बृषभ इति कामान्वर्षति रोरवीतीति स्तोत्रशस्त्र. प्रयोगबाहुल्याच्छब्दायमानः महोदेवो मानाविवेशेति मनुष्यकर्तृकत्वेनैवमेष यज्ञः स्तुतो भवति तद्यथा चक्रवाकमिथुनस्तनी हंसदन्तावली शैवालकेशी का. शवसनीति नदी स्तूयते, ___ ओषधे त्रायस्वैनमिति चेतनवनियोगस्तस्याः स्तुत्यर्थः, शृणोत प्रावाण इति प्रातरनुवाकस्तुतिः इत्थं नामैष प्रातरनुवाक: प्रशस्यो यदचेतना प्रावाणो ऽपि शृणुयुः अदितिौरदितिरन्तरिक्षमिति गुणवादादप्रतिषेधः, तद्यथा लोके त्वमेव मे माता त्वमेव मे पिता त्वमेव भगिनी त्वमेव मे भ्रातेति । ___यत्त केषां चिन्मन्त्राणामर्थो न ज्ञायते इति पुरुषापराधः अर्थावगमो. पायेषु बहुषु सत्स्वपि तदन्वेषणालसः पुरुषो नार्थमवगच्छति न पुनमन्त्रो ऽत्रापराध्यति ब्राह्मणवाक्यवदुपायतस्तदर्थावगमदर्शनात् , उपायश्च प्रथमस्ताववृद्धव्यवहार एव तुल्यत्वाल्लोके वेदे शब्दार्थानां य एव लौकिकाः शब्दास्तएव वैदिकास्त एव चैषामा इति, __ यद्यपि च अग्निर्वृत्राणि जघनदिति वेदे कृतणत्वमग्निशब्द पठन्ति उत्ताना वै देवगवा वहन्ति वनस्पते हिरण्यपर्ण प्रदिवस्ते अर्थ.
.
(१) श्लोकवार्तिके तृतीयसूत्रे श्लो. १४९ ।
| SR No. | 002361 |
| Book Title | Nyayamanjari |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jayant Bhatt, Suryanarayan Sharma |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1936 |
| Total Pages | 656 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |