Page Text
________________
अष्टादशः सर्गः।
४५१ वत्रं हर्तुमपाक्रष्टुं नाशकन्न शक्तः । शकेलृङि 'पुषादि-' इति च्लेरङादेशः । शिशितो हि शिक्षावशादबद्धोऽपि बद्धवदास्ते, अशिक्षितस्तु निबद्धोऽपि झटिति मुखमपहरतीति भावः । अपिर्विरोधे । अत एव विरोधाभासोऽलंकारः॥ . कुन्तेनोच्चैः सादिना हन्तुमिष्टान्नाजानेयो दन्तिनस्त्रस्यति स्म।। कर्मोदारं कीर्तये कर्तुकामान्किवा जात्याः स्वामिनो हेपयन्ति २३
कुन्तेनेति ॥ आजानेयः कुलीनाश्वः । 'आजानेयाः कुलीनाः स्युः' इत्यमरः । 'शुभ्रादिभ्यश्च' इति ढक् प्रत्ययः । सादिनाश्वारोहेण का । उच्चैरुन्नतेन कुन्तेन प्रासेन करणेन हन्तुं प्रहर्तुमिष्टादभिप्रेताद्दन्तिनो न त्रस्यति स्म न त्रस्तः । 'वा भ्राश-' इत्यादिना श्यन्प्रत्ययः । तथा हि जात्याः कुलीनाः । भवार्थे यत्प्रत्ययः । कीर्तये उदारं कर्म महापौरुषं कर्तुं कामो येषां तान्कर्तुकामान् । 'तुं काममनसोरपि' इति मकारलोपः । स्वमेषामस्तीति स्वामिनो भर्तृन् । 'स्वामिन्नैश्वर्य' इति निपातः । हेपयन्ति लज्जयन्ति किम् । न हेपयन्तीत्यर्थः । 'अर्तिही-' इत्यादिना पुगागमः । सामान्येन विशेषसमर्थनरूपोऽर्थान्तरन्यासः॥ जेतुं जैत्राः शेकिरे नारिसैन्यैः पश्यन्तोऽयो लोकमस्तेषुजालाः । नागारूढाः पार्वतानि श्रयन्तो दुर्गाणीव त्रासहीनास्त्रसानि ॥२४॥
जेतमिति ॥ जेतार एव जैत्रा जयशीलाः । जेतृप्रकृतेः प्रज्ञादित्वात्स्वार्थेऽण् प्रत्ययः । लोकं जनमधः पश्यन्तः स्वयमुपर्यवस्थानाल्लोकमधोदेशे पश्यन्तः, अधःकृतंमन्यमानाश्च । अस्तेपुजालाः क्षिप्तशरनिकराः त्रासहीना दुर्गस्थत्वान्निर्भीका नागारूढा गजारोहास्त्रस्यन्ति गच्छन्तीति सानि जङ्गमानि । 'चरिष्णु जङ्गमचरं त्रसमिङ्गं चराचरम्' इत्यमरः । पार्वतानि पर्वतसंबन्धीनि दुर्गाणि । गिरिदुर्गाणीत्यर्थः । श्रयन्तोऽधितिष्ठन्त इत्युत्प्रेक्षा । तेऽष्वेवंभूता एवेति भावः । अरिसैन्यैः कर्तृभिः जेतुं न शेकिरे। अशक्ता बभूवुरित्यर्थः । शकेः कर्मणि लिट् । अत्र मनुः-'धनुर्दुर्ग महीदुर्गमब्दुर्ग वनमेव च । नृदुर्ग गिरिदुर्ग च समाश्रित्य वसेन्नृपः ॥ सर्वेणैव प्रकारेण गिरिदुर्ग समाश्रयेत् । तेषां हि बहुगुण्येन गिरिदुर्ग विशिष्यते ॥' इति ॥ विष्वद्रीचीविक्षिपन्सैन्यवीचीराजावन्तः क्वापि दूरं प्रयातम् । बभ्रामैको बन्धुमिष्टं दिदृक्षुः सिन्धौ वाद्यो मण्डलं गोराहः॥२५॥
विष्वगिति ॥ एकः कोऽपि वीरः । विष्वगञ्चतीति विष्वद्रीचीः सर्वव्यापिनीः। 'विष्वग्देवयोश्च टेरयञ्चतावप्रत्यये' इति टेरयादेशः धातोरप्यञ्चतेरुपसंख्यानात् 'उगितश्च' इति डीप 'अचः' इत्यकारलोपे 'चौ' इति दीर्घः । सैन्यानि वीचय इव सैन्यवीचीरित्युपमितसमासः। सिन्धौ वेति लिङ्गाद्विक्षिपन्नपाकुर्वन् अन्तराजिमध्ये क्वापि दूरं प्रयातमिष्टं बन्धुं दिदृक्षुष्टुमिच्छुः सन् । दृशेः सन्नन्तादुप्रत्ययः । क्वापि प्रयातं मग्नं गोभूमेर्मण्डलं भूगोलं दिक्षुराद्यो वराहः सिन्धौ
| SR No. | 002351 |
| Book Title | Sishupal Vadha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Durgaprasad Pandit, Sivadatta Pandit |
| Publisher | Pandurang Jawaji |
| Publication Year | 1933 |
| Total Pages | 554 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |