________________
न्यायमञ्ज
[ पञ्चमम् जातेरङ्गभावः, यथा गां मुञ्च गां बधानेति नियतां काञ्चिद् व्यक्तिमुद्दिश्य प्रयुज्यते । क्वचिदाकृतेः प्राधान्यं व्यक्तेरङ्गभावो जाति स्त्येव, यथा पिष्टकमय्यो गावः क्रियन्तामिति तत् सन्निवेशचिकीर्षया प्रयोग इति । सर्व
गतत्वेऽपि जातेन मृद्गवादौ वृत्तिरित्युक्तम् । तदेवं गवाश्वादिशब्दानां तावत् 5 तद्वानर्थ इति सिद्धम् ।।
येषामर्थेषु सामान्यं न सम्भवति तैः पुनः ।
उच्यते केवला व्यक्तिराकाशादिपदैरिव ।। वाच्यार्थनानात्वम्
एवं डित्थादिशब्दानां संज्ञा त्वविदितात्मनाम् । 10
अभिधेयस्य सामान्यशून्यत्वाद् व्यक्तिवाचिता ॥ 'अत एव हि द्रव्यशब्द इत्युच्यते ।
ये पुनः कल्पितानेकभेदवृत्ति प्रचक्षते । वाच्यं तत्रापि सामान्यमतीव ग्राहिकास्तु ते ॥ न हि डित्थत्वसामान्यं दृश्यते गगनत्ववत् ।
कल्पनायास्तु नो भूमिः काचिदस्ति विपश्चिताम् ॥ गुणशब्दास्तु केचित् स्वजात्यवच्छिन्नं गुणमभिधाय तावत्येव विरमन्ति। केचिद् गुणमभिधाय द्रव्यमाक्षिपन्ति, तत्सामानाधिकरण्यप्रयोगदर्शनात् ।
गुणैकनियतास्तावद् गन्धरूपरसादयः ।
गन्धत्वादिव्यवच्छिन्नगन्धादिगुणवाचिनः ॥ 20
तेषां न द्रव्यपर्यन्ता वृत्तिः क्वचन दृश्यते ।
न गन्धः पद्म इत्यस्ति सामानाधिकरण्यधीः । न ह्यवं केचन वक्तारो भवन्ति ओदनं गन्धः आनं रस इति ।
तत्सन्निवेशचिकीर्षयेति। गोव्यक्तेर्यः [सन्निवेश स प्राधान्येन] विवक्षितः गोव्यक्तिस्तु सन्निवेशान्तरव्यवच्छेदकत्वेनेति तस्या अङ्गता। 25 कल्पितानेकभेदवृत्तीति । बालाद्यवस्था.... [अवयवावयविनोरव्यतिरेककल्पनया
वा बहुभेदवृत्तिता।
15
203
