________________
३०
न्यायमञ्ज
[पञ्चमम् युक्तम् । बाये च वस्तुनि शब्दान्तरोपनीयमानभावाभावसम्बन्धावपि न न युज्यते। सर्वस्य गौरित्यादिशब्दजनितस्य ज्ञानस्यास्तित्वाद्यनपेक्ष्य सामान्यमात्रविषयत्वादाकाङ्क्षानिराकरणाय अस्ति नास्तीति पदान्नरं प्रयुज्यमानं
सम्बध्यते । नियतरूपितानिश्चितनिजरूपे वस्तुनि वस्त्वन्तरस्य व्यवच्छेदबन्धन5 मिष्यत एव घटो घट इव न पट इति । नैतावता तदपोह्य एव प्रत्ययो भवति इत्यलमतिक्षोदेन ।
बायार्थविषय एवं व्यवहारो घटत इत्ययं कस्मात् दृश्यविकल्पावर्थावेकीकृत्य प्रर्वतते पुरुषः । . एकीकारश्च कीदृग् यदि पृथगमतिस्तहि मूर्छाद्यवस्थासाम्ये तत्र प्रवृत्तिः कथमथ किमपि स्यात् प्रवृत्त्यर्थरूपम् ॥ तद् दृश्यञ्चेदपोहव्यवहतिरफलाथ द्वितीयं चकास्ति स्वेनाकारेण तस्मिन् सति सुनिपतिते चेष्टते कः सचेताः ।।
स्फुरति यदि विकल्प्यं दृश्यरूपेण कामं स भवति विपरीतप्रत्ययो नाविवेकः । न वितथमतिबीजं विद्यते यत्र किञ्चि
न च रविकरनीरज्ञप्तिवद् बाधिका धीः ।। सुबन्तपदार्थविचारोपक्रमः
अर्थप्राप्तिरतः सदर्थविषयज्ञानप्रबन्धोद्गता साक्षादेव मणिप्रभामणिमतिन्यायेन किं कथ्यते । प्रामाण्ये सविकल्पकस्य कथिते बायार्थसिद्धिः स्थिता
तद्व्यक्त्याकृतिजातिवाच्यकलने तावत् प्रवर्तामहे ।। एवं सिद्धे बाहये निरस्तेषु तदपहारिषु तथागततस्करेषु अधुना विचार्यते गोशब्दः किमाकृतेर्वाचकः, अथ जातेरिति । जात्याकृत्योरभेदवावनिरासः ।
___ तत्राकृतिपदेनेह संस्थानमभिधीयते ।
सूत्रे पृथगुपादान्न जातिजैमिनीयवत् ॥ जैमिनिहि 'आकृतिस्तु क्रियार्थत्वाद्' इत्याकृति जातिमुपदिशति ।
