________________
स्याद्वादबोधिनी-२३
कटस्थनित्यत्वस्वीकारे उत्पत्ति-विनाशौ नैव सम्भवतः । एवं तु उत्पादव्ययाभावे कोऽपि पदार्थः सदिति नैव कथयितु पार्यते। अतो जैनदर्शनानुसारेण नित्यत्वं नैव कूटस्थं नित्यम्, अपि तु उत्पादव्ययसहितं नित्यम् । प्रापेक्षिक नित्यत्वं स्वीकार्यमिति रहस्यम् । द्रव्य-पर्याययोः पार्थक्याभावात् । द्रव्यं परित्यज्य पर्यायो न तिष्ठति । एतावता द्रव्यप्रेक्षया पदार्थस्य नित्यत्वम्, पर्यायापेक्षया अनित्यवयम् । एवं नित्यानित्यौ सहधर्मिणौ । प्रतः आकाशोऽपि नित्याऽनित्यस्वरूपात्मकः ।
अन्धकारो नैव तेजसोऽभावरूपः । अपि तु तेजसः पर्यायविशेषः, प्रकाशवत् तमसोऽपि चाक्षुषप्रत्यक्षत्वात् । श्रीजैनमतानुसारेणान्धकारः पौद्गलिकः ।
__ वैशेषिकं प्रति जैनानां प्रश्नोऽयम्-यदि भवन्ता दीपप्रभां पौद्गलिकी स्वीकुर्वन्ति तर्हि अन्धकारं पौद्गलिकपर्यायस्वीकारे काऽऽपत्तिरिति ? नैव किमपीत्याशयः । पदार्थस्यैकान्तनित्यत्वे, अनित्यत्वे वा स्वीकृते अर्थक्रियाकारित्वं नैव संघटते।
आपेक्षिक नित्यानित्यसिद्धान्तं परेऽपि वादिनो दार्शनिकाः स्वीकुर्वन्त्येव । वैशेषिकाः पृथिव्यादि पदार्थान् नित्यानित्यान् स्वीकुर्वन्ति ।
