SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 399
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ५ संस्कृत व्याकरण - शास्त्र का इतिहास काठक संo - पुनरुत्स्यूतं वासो देयम्, पुनरुत्सृष्टोऽमड्वान्, पुन 0 १५ ३६२ निष्कृतो रथः । ८|१५|| मंत्रायणी संo - पुनरुत्स्यूतं वासो देयम्, पुनर्णवो रथः, पुनरुत्सृष्टो नड्वान् | १|७|२|| तैत्तिरीय सं० - पुनर्निष्कृतो रथो दक्षिणा, पुनरुत्स्यूतं वासः । १ । ५.२।। कैयट महाभाष्य में उद्धृत उद्धरण को काठक संहिता का वचन मानता है वह लिखता है - काठकेऽन्तोदात्तः पठ्यते, तदभिप्रायेण पुनः शब्दस्य गतित्वाभावादिदमुदाहरणम् । संप्रति काठक संहिता में १० ब्राह्मण भाग पर स्वरचिह्न उपलब्ध नहीं होते । मैत्रायणो और तैत्तिरीय संहिता में भी अन्तोदात्तत्व देखा जाता है, पुनरपि श्रानुपूर्वी काठकसंहिता से अधिक साम्यता रखती है । २२५ - श्राम्बानां चरुः, नाम्बानां चरुरिति ( ख ) - महाभाष्य प्राप्ते । तुलना करो - काठक सं० - श्राम्बानां चरुः १५|५|| तैत्तिरीय सं० - श्राम्बानां चरुम् | १|८|१०|| मैत्रायणी सं० - नाम्बानां चरुम् । २२६|६|| ( ग ) महाभाष्य २२४१८१ – चक्षुष्कामं याजयांचकार पाठ " उदधृत किया है । यह पाठ उपलब्ध वैदिक वाङ् मय में केवल काठक - २० संहिता ११।१ में मिलता है । (घ) महाभाष्य १।१।१०--परश्शतानि कार्याणि । तुलना करो -- काठक सं० -- परशतानि कार्याणि | ३६ | ६ || मैत्रायणी सं० --- परःशतानि कार्याणि । १।१०1१२ ॥ इस तुलना से स्पष्ट है कि महाभाष्यकार काठक शाखा के पाठ २५ का प्राथमिकता देते हैं । इतना ही नहीं, महाभाष्य ४।१।१०१ में लिखते हैं-- ग्रामे ग्रामे काठकं कालापकं च प्रोच्यते। यहां काठक संहिता का विशेष निर्देश किया है । इस से स्पष्ट विदित होता है कि पतञ्जलि का काठक शाखा के साथ कोई विशिष्ट संबन्ध था । काठक शाखा चरक चरणान्तर्गत है । अतः इसके अध्येता चरक अथवा चरकाध्वर्यु कहे जाते हैं । ३० काठक संहिता प्राचीन काल में कश्मीर देश में प्रचलित थी
SR No.002282
Book TitleSanskrit Vyakaran Shastra ka Itihas 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorYudhishthir Mimansak
PublisherYudhishthir Mimansak
Publication Year1985
Total Pages770
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy