________________
संस्कृत व्याकरण-शास्त्र का इतिहास
२६८
६-आचार्य पाणिनि के समय विद्यमान संस्कृत वाड्मय २४६
पाणिनि के मतानुसार ५ विभाग २६३ । दृष्ट २६४ । प्रोक्त१. संहिता २६७; २. ब्राह्मण २७०; ३. अनुब्राह्मण २७५; ४. उपनिषद् २७७; ५. कल्पसूत्र २७८; ६. अनुकल्प २८०, ७. शिक्षा २८०; ८ व्याकरण २६२; ६. निरुक्त २८४; १०. छन्दः-शास्त्र २८५; ११. ज्योतिष २८६; १२. सूत्र-ग्रन्थ २८६; १३. इतिहास पुराण २८७; १४. आयुर्वेद २८७; १५१६. पदपाठ क्रमपाठ २८८; १७-२०. वास्तुविद्या, क्षत्रविद्या [नक्षत्रविद्या], उत्पाद (उत्पात) विद्या, निमित्तविद्या २८६; २१-२५ सर्पविद्या, वापसबिद्या, धर्मविद्या, गोलक्षण, अश्वलक्षण २६० । उपज्ञात २६० । कृत-श्लोककाव्य २९२; ऋतुग्रन्थ २६३; अनुक्रमणी ग्रन्थ २६४; संग्रह २९४ । व्याख्यान ग्रन्थ विविध विषय के २६५ । प्रो० बलदेव उपाध्याय की भूलें २६६ । ७-संग्रहकार व्याडि
व्याडि के पर्याय २९८ । वंश ३०० । व्याडि का वर्णन ३०३ । काल ३०५ । संग्रह का परिचय ३०५। संग्रह के उद्धरण ३०८ । अन्य ग्रन्थ ३१३ । ८-अष्टाध्यायी के वार्तिककार
वार्तिक का लक्षण ३१६ । वैयाकरणीय वार्तिक पद का अर्थ ३१८ । वार्तिकों के अन्य नाम ३१८ । वार्तिककारवाक्यकार ३२० । १. कात्यायन-पर्याय ३२२, वंश ३२३, डा० वर्मा के मिथ्या आक्षेप ३२६, देश ३३०, काल ३३१, वार्तिकपाठ ३३४, डा० वर्मा द्वारा अशुद्ध उल्लेख ३३६, अन्य ग्रन्थ ३३७ । २. भारद्वाज ३४० । ३. सुनागसौनाग वार्तिकों का स्वरूप ३४१, सौनाग वार्तिकों की पहचान ३४२, सौनाग मत का अन्यत्र उल्लेख ३४२ । ४. कोष्टा ३४६ । ५. वाडव (कुणरवाडव?) ३४३ । ६. व्याघ्रभूति ३४४ । ७. वैयाघ्रपद्य ३४४ : महाभाष्य में स्मृत अन्य वैयाकरण-१. गोनर्दीय ३४५; २.. गोणिकापुत्र ३४७; ३. सौर्य भगवान् ३४८, ४. कुणरवाडव ३४८; ५. भवन्तः ३४८ । महाभाष्यस्थ वार्तिकों पर एक दृष्टि ३४६ । ९-चार्तिकों के भाष्यकार
भाष्य का लक्षण ३५२ । अनेक भाष्यकार ३५३ । अर्वाचीन
३५२