________________
(२७० )
अनेकार्थसंग्रह सटीक :
क्लिन्नाक्षिण चुल्ली तूद्धाने चेलं गर्हितवस्त्रयोः ॥ छलं छद्मस्खलितयोः छल्ली सन्तानवीरुधोः || ४७५ ||
यथा- पयसि प्राविशन् मत्स्योऽहर बिल्ली तथामिषम् । अत्र जातिवाचित्वाद् ङीः । सचुल्लश्च पिल्लवत् क्लिन्नलोचने क्लीन्नाणि । स इति चिल्लशब्दचल्लशब्दव पिल्लवत् इति पिल्लशब्दच त्रयोऽपि क्लिन्नलोचने पुरुषे ॥ ४७४ || क्लिन्ने चाक्ष्णि वर्त्तन्ते । क्लिन्नं चक्षुः । चिल्लं चुल्लं पिल्लम् । क्लिन्नालचक्षुषि चिल् पिल चुल् चास्य ७ । १ । १३० । इति साधवः । चिल्लाद्यक्षियोगात् पुरुषोऽपि चिल्ल: चुल्ल : पिल्लः | तत्र तु वाच्यलिङ्गः । तत्र यथा - द्रुहिणसुतो भवतामुदश्रुचिल्लः । स मन्त्रिणं चार्द्धक (वार्द्धक) चुल्लमेव मुक्तोपपिल्लस्तमुवाच यावत् । क्लिन्नेऽणि यथा - चुल्ले फुल्ले च दातव्या वर्त्तिरेषा सुनिर्मला । चुल्ली तूद्धाने । उद्धानम् अश्मन्तकः । यथा - वेपन्ते कपयो मृशं कृशतरं गोजाविकं ग्लायति श्वा चुल्ली कुहरोदरं क्षणमधिक्षिप्तोऽपि नैवाञ्झति । चेलं गर्हितवस्त्रयोः । चेलति चेलम् । गर्हिते वाच्यलिङ्गः। तत्र यथा - ताभिर्ब्राह्मणचेलीभिर्हते चारित्रपादपे । विच्छायमभवद्राष्ट्रम् | वस्त्रे यथा चेलाञ्चले चलति चञ्चललोचनायाः । छलं छद्मस्खलितयोः । छ्यति छलम् । छोडग्गादिर्वा ( उ० ४७१ ) इति किदलः । छद्मनि यथा- न परेषु महौजसछलादपकुर्वन्ति मलिम्लुचा इव । स्खलितं परस्य वदतेाऽर्थ विकल्पोपपादनेन वचनविघातः । यथा - नवकंबलोऽयं माणवक: कुतोऽस्य नवकंबलाः । तत्र यथा - वस्तुनिरुपयनिपुणं वचनै छलमुखरकल्पितैः किमिह | कन्यागत इति सविता न हि दुष्यति वचनमात्रेण । मतिभ्रंशादिकं वा । तत्र यथा - देवो यस्य छलान्वेषी ।
I