________________
अभिधानचिन्तामणिः
___-१नियतौ विधिः। दैवं भाग्यं भागधेयं दिष्टरचायस्तु तच्छुभम् ॥ १५ ॥ ३अलक्ष्मीनिऋतिः कालकर्णिका स्या४दथाशुभम् ।। दुष्कृतं दुरितं पापमेनः पाप्मा च पातकम् ।। १६ ।। किल्विषं कलुषं किण्वं कल्मषं वृजिनं तमः। अंहः कल्कमचं पङ्क ५उपाधिर्धर्मचिन्तनम् ।। १७ ।। . ६त्रिवर्गो धर्मकामार्थाश्चतुर्वर्गः समोक्षकाः । ८वलतुर्याश्चतुर्भद्रं प्रमादोऽनवधानता ॥ १८ ।। ... १०छन्दोऽभिप्राय प्राकृतं मतभावाशया अपि । ११हृषीकमक्षं करणं सोतः विषयीन्द्रियम् ॥ १६ ॥ . . १२बुद्धीन्द्रियं स्पर्शनादि
१. 'भाग्य'के ६ नाम हैं-नियतिः, विधिः, दैवम् (पुन ), भाग्यम्, भागधेयम्, दिष्टम् ॥
२. 'शुभकारक भाग्य'का १ नाम है-अयः ॥
३. 'अलक्ष्मी, दुर्भाग्य,या नारकीय अशोभा'के ३ नाम है-अलक्ष्मीः, निऋतिः, कातकर्णिका ॥
४. 'अशुभ, पाप'के १७ नाम हैं -अशुभम्, दुष्कृतम्, दुरितम्, पापम् ; एनः (-नस् ), पाप्मा (-मन् , पु), पातकम् (पु न), किल्बिषम्, कलुषम्, किएवम् , कल्मषम् , वृजिनम् , तमः (-मस), अंहः (-हस् । २ न), कल्कम् (पु न ), अघम्, पङ्कः (पु न )॥ .
५. 'धर्मचिन्तन'के २ नाम हैं-उपाधिः (पु) धर्मचिन्तनम् ।। ६. 'धर्म, काम तथा अर्थके समूहका १ नाम है--त्रिवर्गः ॥ ७. 'धर्म, अर्थ, काम तथा मोक्षके समूह'का १ नाम है-चतुर्वर्गः ।। ८. धर्म, काम, अर्थ तथा बलके समूहका १ नाम है.-चतुर्भद्रम् ॥ ६. 'प्रमाद'के २ नाम है-प्रमादः, अनवधानता ।।
१०( 'अभिप्राय, श्राशय'के ६ नाम हैं-छन्दः, अभिप्रायः, आक्तम् , मतम्, भावः (पु न ), श्राशयः ।।
११. 'इन्द्रिय के ७ नाम है-हृषीकम्, अक्षम्, करणम्, स्रोतः (-तस न),खम् , विषयि (-यिन् ), इन्द्रियम्
१२. 'स्पर्शन ( चमड़ा श्रादि, 'आदि' पदसे 'जीभ' नाक, नेत्र और कान'का संग्रह है, अतः इन चमड़ा श्रादि ) पांच इन्द्रियोंका १ नाम हैबुद्धीन्द्रियम् (+ज्ञानन्द्रियम्, धीन्द्रियम् )।
