________________
२३२
अभिधानचिन्तामणि: १पाशस्तु बन्धनप्रन्थिरवपातावटौ समौ ।। ५६५ ।। ३उन्माथः कूटयन्त्रं स्याद् ४विवर्णस्तु पृथग्जनः । इतरः प्राकृतो नीचः पामरो बर्बरश्च सः ।। ५६६ ।। ५चण्डालेऽन्तावसाय्यन्तेवासिश्वपचबुक्कसाः । निषादप्लवमातङ्गदिवाकीर्तिजनङ्गमाः ॥५६॥ ६पुलिन्दा नाहला निष्टयाः शबरा वरुटा भटाः । माला भिल्लाः किराताश्च सर्वऽपि म्लेच्छजातयः ।। ५६८ ।। इत्याचार्यहेमचन्द्रविरचितायाम "अभिधानचिन्ता-... ___ मणिनाममालायां” तृतीयो “मर्त्यकाण्डः' । समाप्तः॥ ३॥ .
. . १. 'फास ( मृगादिको बांधनेका ग्रन्थि-विशेष ) का १ नाम है-पाशः ।
२. 'मृगादिको फँसानेके लिए बनाये गये गढे'के २ नाम है-अवपातः, अवटः॥
३. 'मृगोंको फँसानेके कूट यन्त्र २ नाम हैं-उन्मायः, • कूटयन्त्रम् (+पाशयन्त्रम् )॥
४. 'नीच, पामर के ७ नाम हैं-विवर्णः, पृथग्जनः, इतरः, प्राकृतः, नीचः, पामरः, बर्बरः॥
५. 'चण्डाल'के १० नाम हैं -चण्डाल: (+चाण्डाल: ), अन्ता. वसायी (- यिन् ), अन्तेवासी (- सिन् ), श्वपचः (+श्वपाक: ), बुक्कस: (+पुक्कस:, पुष्कस: ), निषादः, प्लवः, मातङ्गः, दिवाकीर्तिः, जननमः ।।
विमर्श-यहां पर 'श्वपच' अर्थात् 'डोम' और बुक्कस' अर्थात् 'मृतप' इस भेद-विशेषका आभय नहीं किया गया है।
६. 'म्लेच्छ जातियों के ये भेद हैं-पुलिन्दाः, नाहलाः, निष्टयाः, शबराः, बरुटाः, भटाः, मालाः, भिल्लाः, किराताः । ( बहुत्वापेक्षया बहुवचन प्रयुक्त होनेसे उक्त शब्दोंका एकवचनमें भी प्रयोग होता है )॥ इस प्रकार 'मणिप्रभा' व्याख्या तृतीय मर्त्यकाण्ड
समाप्त हुआ ।। ३ ॥
