SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 227
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १८२ अभिधानचिन्तामणिः १ पौरुषं विक्रमः शौर्य शौण्डीर्यं च पराक्रमः ॥ ४०३ ॥ २यत्कोशदण्डजं तेजः स प्रभावः प्रतापवत् । ३भिया धर्मार्थकामैश्च परीक्षा या तु सोपधा ॥ ४०४ ॥ ४ तन्मन्त्राद्यषडक्षीणं यत्तृतीयाद्यगोचरः । ५ रहस्यालोचनं मन्त्रो ६रहश्छन्नमुपह्वरम् ॥ ४०५ ॥ विवक्त विजनैकान्तनिःशलाकानि केवलम् | रहस्यं न्यायस्तु देशरूपं समञ्जसम् ॥ ४०६ ॥ कल्पाभ्रेपौ नयो हन्याय्यं तूचितं युक्तःसाम्प्रते । लभ्यं प्राप्तं भजमानाभिनीतौपयिकानि च ॥ ४०७ ।। रुष्यम् इन सातों का 'व्यसनम्' यह १ नाम है । राजाको ( मानवमात्रको ) इनका त्याग करना चाहिए । विमर्श - १ मृगया - ( शिकार, श्राखेट ), २- -अक्ष- जुआ खेलना, घुड़दौड़, आदिपर लाटरी डालना आदि), ३. स्त्रियः - (स्त्रियों में अधिक श्रासक्ति), ४ पानम् - ( मद्य आदि नशीली वस्तुओं का सेवन ), ५ वाक्पारुष्य - ( कठोर वचन बोलना ), ६ अर्थ-दूषण - ( धनका लेना, धनका नहीं देना, धनका विनाश और धनका परित्याग ) और ७ दण्डपारुष्य - ( कठोर दण्ड देना ) ॥ १. । 'पराक्रम, पुरुषार्थ' के ५ नाम है - पौरुषम्, विक्रमः, शौर्यम्, शौण्डीर्यम्, पराक्रमः ॥ २. 'प्रभाव - ( कोश तथा दण्ड से उत्पन्न राज-तेज ) ' के १ नाम हैंप्रभावः, प्रतापः ॥ ३. 'भय, धर्म, अर्थ तथा काम के द्वारा मंत्री श्रादि की परीक्षा लेने ' का १ नाम है - उपधा ।। ४. 'जिसे तीसरा व्यक्ति नहीं जाने ऐसी मन्त्रया ( सलाह, परामर्श ), क्रीडा आदि का १ नाम है - श्रषडक्षीणम् || ५. 'गुप्त मन्त्र' के ३ नाम है - रहस्यम्, आलोचनम्, मन्त्रः ॥ ६. 'एकान्त गुप्त स्थान' के ८ नाम है--रह: ( - हस्, न ), छनम्, उपह्वरम् (पु न ), विविक्कम्, विश्वनम् (+ निर्जनम्), एकान्तम्, निःशलाकम्, केवलम् ॥ ७. 'गुप्त' के २ नाम है -- गुह्यम्, रहस्यम् ॥ ८. 'न्याय' के ६ नाम है— न्यायः, देशरूपम्, समञ्जसम्, कल्यः, अभ्रेषः, नयः ( + नीतिः ) ॥ ६. 'न्याय्य ( न्याययुक्त ) के ६ नाम है--न्याय्यम्, उचितम्
SR No.002275
Book TitleAbhidhan Chintamani
Original Sutra AuthorHemchandracharya
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, Hargovind Shastri
PublisherChaukhamba Vidyabhavan
Publication Year1966
Total Pages566
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size9 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy