SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 199
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १५४ अभिधानचिन्तामणिः श्रसामुग्मांसमेदोऽस्थिमज्जाशुक्राणि धातवः । सप्तव दश वैकेषां रोमत्वकस्नायुभिः सह ।। २८३ ।। २रस आहारतेजोऽग्निसंभवः षडरसाश्रयः।। आत्रेयोऽकरो धातुर्घनमूलमहापरः ।। २८४ ।। ३रक्तं रुधिरमाग्नेयं विलं तेजोभवे रसात् ।। शोणितं लोहितमसृग् वाशिष्ठं प्राणदाऽऽसुरे ॥ २८५ ॥ क्षतजं मांसकार्यत्र ४मांसं पललजङ्गले । रक्तात्तेजोभवे क्रव्यं काश्यपं तर आमिषे.॥ २८६॥ ... मेदस्कृत पिशितं कीनं पलं "पेश्यस्तु तल्लताः। ६बुक्का हृद् हृदयं वृक्का सुरसं च तदग्रिमम् ।। २८७ ।। शुष्कं वल्लूरमुत्तप्तं . १. 'रस: ( खाए हुए अन्नादिसे बना हुआ सार भाग ), अमुक (-ज् , रक्त), मांस: (मांस ), मेदः (-दस , मेदा), अस्थि ( हड्डी), मजा . (शरीरको हड्डियोंकी नालियोंमें होनेवाला स्निग्ध पदार्थ), शुक्रम् (वीर्य)ये ७ 'धातवः' अर्थात् 'धातु' कहलाते हैं । किसी-किसीके मतसे उक्त ७ तथा 'रोम (-मन् , न। रोएँ ,वाल), स्वक् (-च, स्त्री। चमड़ा), स्नायुः (नाड़ी, नस)–ये ३ कुल १० 'धातवः' अर्थात् 'धातु' कहलाते हैं। २. (अब क्रमसे उक्त रसादि १० के पर्यायोंको कहते हैं-) 'भोजन किये हुए पदार्थके सार भाग'के ६ नाम हैं-रसः, आहारतेजः (-जस् ), अग्निसंभवः, षड्रसासवः, आत्रेयः, असृक्करः; घनधातुः, महाधातुः, मूलधातुः ।। ३. 'रक्त, खून'के १५ नाम है-रतम् , रुधिरम् , आग्नेयम्, विनम्, रसतेजः (-जस् ), रसभवम्, शोणितम् , लोहितम् , असृक् (-ज्, न ), वाशिष्ठम् , प्राणदम्, आसुरम् , क्षतजम् , मांसकारि (-रिन् ), असम् ॥ शेषधात्र-रते तु शोध्यकीलाले । ४. 'मांस'के १३ नाम हैं-मांसम् (पुन), पललम्, जङ्गलम् , (पुन), रचतेजः (-जस ), रक्तभवम् , ऋव्यम् , काश्यपम् , तरसम् , श्रामिषम् (पुन ), मेदस्कृत् , पिशितम् , कीनम् , पलम् (पु न)॥ शेषधात्र-मांसे तूदः समारटम् । लेपनञ्च । ५. 'मांसपेशियों का १ नाम है---पेश्यः (बहुत्वको अपेक्षा से बहुवचनका प्रयोग होनेसे 'पेशी' ए०व० भी होता है )॥ ६. 'हृदय' के ५ नाम है-बुक्का (-कन् , पु|+ -का, स्त्री । + बुकम्, न पु.) हु, हृदयम्, वृका (स्त्री।+पु), सुरसम् ।। ७. 'सखे मांस'के २ नाम है-वल्लूरम् (त्रि), उत्तप्तम् ।।
SR No.002275
Book TitleAbhidhan Chintamani
Original Sutra AuthorHemchandracharya
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, Hargovind Shastri
PublisherChaukhamba Vidyabhavan
Publication Year1966
Total Pages566
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size9 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy