________________
(२११)
-
कर्माणः । नित्यं न विद्यते कर्म येषां ते नित्याकाणः । गत्यर्थबोधार्याहारार्थानां शब्दकमंगां नित्यकर्मणां च नोखाधदिह्वाशलदायऋन्दिवर्जानां धातूनार्माणकर्ता स णौ सति कर्म स्यात् । गमयति चैत्रं ग्रामम् । बोधर्यात शिष्यं धर्मम् । भोजयति बटुमोदनम् । जल्पयति मैत्रं द्रव्यम् । अध्यापयति बटुं वेदम् । शाययति मंत्रं चैत्रः । गत्यर्थादीनामिति किम् । पाचयत्योदनं चत्रेण मैत्रः। न्याविवर्जनं किम् । नाययति भारं चत्रेण । खादयत्यपूपं मैत्रेण । आदयत्योदनं सुतेन । ह्वाययति चैत्रं मैत्रेण । शब्दाययति बटु मैत्रेण । क्रन्दयति मैत्रं चत्रण ।५। ।
जल्पयति मैत्रं द्रव्यमिति-शब्दक्रियस्योदाहरणमिदम् । अध्यापयति बटु वेदमिति- शब्दव्याप्यस्योदाहरणमिदम् कर्मशब्दस्य क्रियाव्याप्ययो चकत्वादुभयोरुदाहरणं दत्तम् । नयतेः प्र.पणापसर्जनप्राप्त्यर्थत्वेन गत्यर्थत्वात् खाद्यद्यो-हारार्थत्वात् ह वाशब्दायक्रन्दा च शब्दकर्मकत्वात्प्राप्तावनेन प्रतिषियने। .. .
प्रापग'-'णिवेत्त्यास०५।३।१११॥ इत्यनः प्राप्तो प्रयुक्तिरित्यर्थः तत्र गुणीभूता प्राप्तिरस्त्येवेति । सा च गतिरिति नयतेर्गत्यर्थता । प्रेषणाऽध्येषणादिना प्रयोजकव्यापारेण गिणन्तवाच्येनाणिक्काप्यत्वात्कर्मसञ्ज्ञायां सिद्धायां पुविधानं निर्यमार्थं तेन प्रयोजकव्यापारेण व्याप्यमानस्य गत्यर्थादिसम्बन्धिा एव प्रयोज्यकर्व: कर्मसंज्ञा भवति तेनान्यध तुसम्बन्धिन: कर्तृत्वमेव भवति । फलतावच्छेदक-सम्बन्धेन फलव्यधिकरणव्यापारार्थकत्वं सकर्मकत्वम् यत्र फलं व्यापारश्चकत्र न वर्तते तद्वाचको धातु: सकर्मकः यथा चैत्रस्तण्डुल पचति अत्र बिक्लित्त्यनुकूलव्यापारश्चत्रे विक्लितिरुपफलं तण्डुल इति । फलत वच्छेदकसम्बन्धेन फलाधिकरणवृत्तिव्यापारार्थव त्वमकर्मकत्वम् । ..यथा चैत्रश्शेते अब स्वापतदनुकूलव्यापारयोरेकत्र चैत्र एव वृत्तेरकर्मकत्वम् । -
॥५॥
-
भक्षेहिंसायाम् ।२।२।६।
