Page Text
________________
(११)
स्थानारयप्रयत्नौ यस्य य वर्णम्तं प्रति स्व: स्यात् । तत्र त्रयोऽकारा उदात्तानुदात्तस्वरिताः प्रत्येक सानुनासिकनिरनुनासिक-भेदात् षट् एवं दीर्घप्लुताः इत्यष्टादशभेदा अवर्णस्य, ते सर्व कण्ठस्थाना. विवृतकरणा: परस्परं स्वा। एवमिवर्णास्तावन्तस्तालव्याः विवृतकरणा: परस्परं स्वाः, उवर्णा ओष्ठ्या विवृतकरणा: स्वाः, ऋवर्णा मूर्धन्या विवृतकरणा: परस्परं स्वाः । लुबर्णा दन्त्या: विव्रतकरणाः परस्परं स्वाः । सन्ध्यक्ष राणां हस्वा न सन्ति इति तानि प्रत्येक द्वादशभेदानि । तत्र एकारास्तालव्या: विवृततराः परस्परं स्वाः । ऐकारास्तालच्या अति विवृततराः परस्परं स्वाः । ओकार। ओष्ठया अतिविवृततरा परस्परं स्वाः, वाः पञ्च पञ्च परस्परं स्वाः, यलबानामनुनासिको निग्नुनासिकश्त्र हो भेदो परस्परं स्बौ ।।१७।।
यत्र पुद्गलस्कन्धस्य वर्णभावापत्तिस्तत्स्थानं कष्ठादि । तिष्ठन्ति वर्णा अस्मिन् इति 'करुणाधारे १५।३।१२९। इत्यनटि स्थानम् । प्रयत्तः उत्साहः । स्पृश्यन्ते स्म स्पृष्टा वर्णाः तेषां भावः स्पृष्टता, वर्णानां प्रवृत्तिनिमित्तम्, स्पृष्ट नाहेतुत्वात्प्रयत्नोपि स्पृष्टता 'अभ्रादिभ्यः ।७।२।४६। इत्यप्रत्यये वा संज्ञाशब्दत्वात् स्त्रीत्वम् । विनियन्ते स्म वित्ता वर्णास्तेषां भाव: । नाभिप्रदेशात्प्रयत्नप्रेरितः.प्राजो नाम वायूः ऊध्वंमाकामन्नुर:-प्रभतीनां स्थानानामन्यतमस्मिन स्थाने प्रयत्नेन विधार्यते, स विधार्यमानः स्थानमभिहन्ति, तस्मात् स्थानाभिधाताद् भवनिरुत्पद्यते आकाशे सा वर्णश्रुतिः; स वणस्याऽऽत्मलाभः । तत्र वर्णध्वनावत्पद्यमाने यदा स्थानक रणप्रयत्नाः परस्परं स्पृशन्ति सा स्पष्टता यदेषत्स्पृशनि तदेतत्स्पृष्टता। दूरेण यदा स्पृशन्ति सा विवृतता एषोऽन्तः-प्रयत्नः कण्ठे भवः कण्ठ्यः तालुनि भवः तालव्यः । अवर्णहविसर्गकवर्गाः कण्ठया: । इवर्णचवर्गयशास्तालव्याः। ऋवर्णटंवर्गरषा: मूर्धन्या । उवर्ण-पवर्गो पध्मानीया ओष्ठ्यः । ल वर्णतगलसा दन्त्याः । नासिकामनुगतो यो बर्ण-धर्मः स अनुनासिकः स धर्मोऽस्यास्तीति अभ्रादित्वात् अ: । निर्गतोऽनुनासिकात् य स निग्नुनासिक; । अनुनासिकेन सह वतते स सानुनासिकः । रफोरमणा तु अतुल्यस्थान'ऽऽप्यप्रयत्नत्वात् स्वा न भवन्ति । अन्यवणपिक्षया तेषां स्वत्वाभावः, रेफस्य तु रेफः स्वो भवत्येव । यदा सर्वाङ्गानुसारो प्रयत्नस्तोत्रो भवति तदा गात्रस्य विग्रहः कण्ठबिलस्य चाणुत्वं स्वरस्य च वायोस्तीव्र गतित्वात् रोक्ष्यं भवति तमुदात्तमाचक्षते । यदा तु मन्दः प्रयत्नो भवति तदा गात्रस्य स्रसनं कण्ठबिलस्य त्र महत्त्व स्वरस्य च वायोर्मन्दगतित्वात् स्निग्धता भवति तमनुदा तमाचक्षते । उदाताऽनुदात्त
| SR No. | 002227 |
| Book Title | Siddh Hemchandra Vyakaranam Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Darshanratnavijay, Vimalratnavijay |
| Publisher | Jain Shravika Sangh |
| Publication Year | |
| Total Pages | 576 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 9 MB |