Page Text
________________
વ્યાખ્યાન ૮૨]
અદત્તાદાન વિરમણવ્રતના પાંચ અતિચાર
૬૭
ભાવાર્થ—“ચોર, ચોરને સાધનો આપનાર, ચોર સાથે વિચાર ગોઠવનાર, ચોરનો ભેદ જાણનાર, ચોરેલી વસ્તુ ખરીદનાર, ચોરને અન્ન આપનાર અને ચોરને સ્થાન આપનાર એ સાતે પ્રકારના ચોર કહેવાય છે.’
એમાં પણ વ્રતી એવી શંકા કરે કે, મારે ચોરી કરવાનો ત્યાગ છે, કાંઈ ચોરને અન્નાદિ આપવાનો ત્યાગ નથી, તેથી તે ક૨વામાં શો દોષ છે? એવી શંકાને લીધે વ્રતભંગમાં સાપેક્ષ નિરપેક્ષપણું હોવાથી એ પ્રથમ અતિચાર કહેવાય છે.
(૨) બીજા અતિચારમાં ચોરી લાવેલા કુંકુમાદિ વસ્તુનું મૂલ્ય આપી ગ્રહણ કરવું તે. તે પણ લોભના દોષથી ગ્રહણ કરતાં અનુક્રમે તેના વ્રતનો ભંગ થાય. તેમાં વ્રતધારી એવું ઘારે કે, ચોરી કરવાથી વ્રતનો ભંગ છે, પણ હું તો વ્યાપાર કરું છું. કાંઈ ચોરી કરતો નથી, તો તેમાં શો દોષ છે? એવા પરિણામે વ્રતની નિરપેક્ષતાના અભાવે વ્રતનો ભંગ થતો નથી, તેથી એ બીજો અતિચાર કહેવાય છે.
(૩) ત્રીજા અતિચારમાં રાજાની આજ્ઞાવિરુદ્ધ વર્તવું. જેમ કે, પોતાના રાજાની મનાઈ છતાં વ્યાપારને માટે તેના શત્રુરાજાના રાજ્યમાં જવું તે. ઉપલક્ષણથી રાજાએ નિષિદ્ધ કર્યા છતાં ગુસ રીતે દાંત, લોહખંડ, પાષાણ વગેરે વસ્તુઓ લાવવી તે. જો કે મૂળ ચાર પ્રકારના અદત્તાદાનમાં સ્વામીની આજ્ઞા વગર લેવું તે સ્વામ્યદત્ત કહેલું છે, અને તે આમાં આવી જાય છે. વળી તે ચૌર્ય દંડને યોગ્ય પણ થાય છે, તેથી તેના વ્રતનો ભંગ થાય છે. પણ રાજ્યવિરુદ્ધ વર્તનાર વ્રતી એમ થારે કે, મેં વેપાર કર્યો છે, કાંઈ ચોરી કરી નથી, તેથી મને લોકો આ ચોર છે' એમ કહી શકશે નહીં. એમ વ્રતનું સાપેક્ષપણું હોવાને લીધે તે ત્રીજો અતિચાર કહેવાય છે.
(૪) ચોથા અતિચારમાં પ્રતિરૂપ વસ્તુ સાથે સેળભેળ કરવી તે. જેમ ડાંગરમાં પલંજી ભેળવે, ઘીમાં ચરબી અથવા તેલ, કેસરમાં કસુંબો ઇત્યાદિ ભેળવે તે ચોથો અતિચાર ગણાય છે.
(૫) પાંચમા અતિચારમાં કૂટ તોલ માન (માપ) આવે છે. એટલે શેર, મણ, ખાંડી વગેરે તોલ અને માણુ, પાલી, હાથ, ગજ વગેરે માપ—તેમાં ન્યૂનાઘિક તોલ માન (માપ) રાખી ન્યૂન માપે આપે અને અધિક માપે લે, તે પાંચમો અતિચાર છે. આ ચોથા અને પાંચમા અતિચારમાં પરને છેતરી પરદ્રવ્યનું ગ્રહણ કરવાથી વ્રતનો ભંગ થાય છે; તથાપિ વ્રતી એમ ઘારે કે ખાતર પાડીને ચોરી કરવી તે ચોરી કહેવાય, પણ આ તો વણિક કુલની આજીવિકાનો વ્યાપાર છે. એવી રીતે વ્રતની સાપેક્ષતા રહે છે, તેથી એ પાંચમો અતિચાર છે. એવી રીતે ત્રીજા વ્રતના પાંચ અતિચાર શ્રાવકે ત્યજી દેવા જોઈએ.
અહીં જે કૂટ માન કહ્યું, તેમાં તો પ્રગટ રીતે ચોરી રહેલી છે. તે વિષે નીતિકાર લખે છે કે, “થોડું લાલનપાલનથી, થોડું કળાથી, થોડું માપથી, થોડું તોલથી અને થોડું ચોરીથી–એ પ્રમાણે ગ્રહણ કરતા એવા ધૂર્ત વણિકો પ્રત્યક્ષ ચોર જ છે.'' એથી આ કૃત્ય શ્રાવકને ક૨વું ઉચિત નથી. આ વ્રત પાળવાથી વ્યવહારની પણ શુદ્ધિ થાય છે. કહ્યું છે કે, “જેઓને શુદ્ધ અંતઃકરણથી પરદ્રવ્ય લેવાનો નિયમ છે તેઓની પાસે સમૃદ્ધિ સ્વયંવરા થઈ સામી આવે છે.'' ગૃહસ્થે મેળવેલું અન્યાયોપાર્જિત દ્રવ્ય, એક વર્ષને અંતે રાજા, ચોર, અગ્નિ કે જળ વગેરેથી જરૂર નાશ પામે છે,
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
Jain Education International
| SR No. | 002171 |
| Book Title | Updeshprasad Part 2 |
| Original Sutra Author | Vijaylakshmisuri |
| Author | |
| Publisher | Jain Book Depo Ahmedabad |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 234 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 14 MB |