________________
૫૫
પ્રકરણ ૧૯ ] ખટપટી દુર્મુખ અને કનકશેખર. મતમાં આવીને રહેલા છે અને પિતાને જૈન તરીકે કહેવરાવે છે તે બધા કુમાર સાહેબની મહેરબાની મેળવવાને માટે એ ધંધે લઈ બેઠેલા છે, બાકી લેણુ જીવતો જાગતો પ્રાણું એવી રીતે આચરણ કરે! માટે સાહેબ જુઓ ! જ્યારે લેકે ઉપરના કર માફ કરવામાં આવે ત્યારે તેઓ પોતાના મનમાં આવે તેવું આચરણ કરનારા થાય છે, ત્યારે પછી તમે રાજા શેના રહ્યા અને આજ્ઞા વગર રાજ્ય પણ ક્યાં રહ્યું? તેટલા માટે રાજ્યનીતિને અંગે હાલ જે અસાધારણ રસ્તો કુમારે લીધે છે તે કઈ પણ રીતે ઠીક હોય તેમ અમને લાગતું નથી.” દુર્મુખની આવી વાત સાંભળીને પિતાશ્રીએ તેને કહ્યું કે જે
એમ હોય તો તારે ( ખે) જાતે કુમારને મળીને વિશાળ હૃદયી આ હકીકત કુમારને જણાવવી, હું પોતે તે એ ભોળા પિતા. બાબતમાં કુમારને કાંઈ પણ કહી શકું તેમ નથી”
આ પ્રમાણે દુખને પિતાએ જણ્વી દીધું. પિતા તદ્દન સરળ હતા, પણ જે વાત સાંભળે તેની તેમના પર તુરત છાપ પડી જતી હતી. દુર્મુખથી તેઓ દોરવાઈ ગયા.
દુખની રાજ્યનીતિ. કનકની વિશાળ નીતિ.
ખટપટીની ઉઘાડી કકડાઈ. પિતાની રજા લઈને દુર્મુખ મારી પાસે આવ્યો અને કહેવા લાગે “જેવી રીતે સૂર્ય પોતાના કર વડે આખા જગતનું તત્ત્વ ખેંચી લઈને તેજના જોરથી આખા ભૂમંડળને વ્યાપીને જગની
ઉપર રહે છે તેવી રીતે સૂર્યને આકાર ધારણ કરકૌટિલ્ય નાર રાજા કરદ્વારા જગત્નું તત્ત્વ ખેંચી લઈને પિરાજ્યતંત્ર તાના પ્રતાપથી પૃથ્વીતળ પર વ્યાપીને લેકેને માથે
બેસે છે, અર્થાત્ લેકપર રાજ્ય કરના જોરથી જ કરે છે. જે રાજા સાધારણ લેકેને તાબે થઈ જાય છે, તેઓને વશ પડ્યો રહે છે, તેનું તે વળી રાજ્ય કેવું? અને એવા નબળા રાજાની આજ્ઞાથી ન્યાય પણ કે મળે ? જ્યારે રાજા તરફથી દંડ થવાનો
૧ કર લેષ છે. (૧) સૂર્ય પક્ષે-કિરણ; (૨) રાજા પક્ષે-વેરે, (ટેકસ).
૨ કરને આ મુદ્દો (Principle of Taxation) તદ્દન વિચિત્ર છે. રાજ્યના દેવી હક સ્વીકારનારા આવી દલીલ કરતા હશે, પણ ઘણુંખરું તો તે દુખના મુખને શેભે તેવી જ આ દલીલ લાગે છે.
૩ ગુન્હા માટે સજા.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
