________________
પરિશિષ્ટ. .
જુઓ નોટ પૃ. ૮૩
પુદ્ગળપરાવર્તનું સ્વરૂપ. *પુગળપરાવર્તનું સ્વરૂપ જાણવા જેવું છે. તેના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવથી પ્રત્યેકના બાદર અને સૂક્ષ્મ ભેદ કરતાં આઠ પ્રકાર થાય છે.
દારિક, વૈક્રિય, તેજસ, કામણ, ભાષા, શ્વાસોશ્વાસ અને મનોવર્ગણપણે ચંદ રાજલોકના સર્વ પુદગળ પરિણમા એટલે પ્રત્યેક વર્ગણારૂપે દરેક પુદગળ પરમાણુ પરિણમાવે ત્યારે દ્રવ્યથી બાદર પુદગળપરાવર્ત થાય. (કોઈક આચાર્યો પ્રથમની ચાર વર્ગણારૂપે સર્વ પુગળ પરિણાવવાનું કહે છે.) એજ પુદ્ગળ પરમાણુને પ્રથમ દારિક વણારૂપે ભોગવે, ત્યારપછી અનુક્રમે વૈક્રિય વણારૂપે ભોગવે, યાવત્ મનોવર્ગણારૂપે ભોગવે, તેમાં એક પરમાણુને ઔદારિક તરીકે ભોગવ્યા પછી વચ્ચે વૈક્રિયાદિરૂપે ગમે તેટલા ભોગવે તે ગણવા નહિ. એવી રીતે અનુક્રમે સાત વર્ગણાપણે સર્વ પુદ્ગળો ભોગવાય ત્યારે દ્રવ્યથી સૂક્ષ્મ પુગળપરાવર્ત થાય છે.
લોકાકાશના અસંખ્ય પ્રદેશો છે, તે દરેક પ્રદેશને મરણથી સ્પર્શ ત્યારે ક્ષેત્રથી બાદર પુગળપરાવર્ત થાય છે અને લોકાકાશના સર્વ પ્રદેશોને કમસર એક પછી એક પ્રદેશે સ્પર્શ મરણ પામે, એમ સર્વ પ્રદેશોને અનુક્રમે સ્પર્શ થાય ત્યારે ક્ષેત્રથી સૂક્ષ્મ પુદગળપરાવતે થાય છે. આમાં એટલું ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે કોઈ પણ એક પ્રદેશે મરણ થયા પછી તેના અનંતર પ્રદેશે મરણ થાય તેજ પ્રદેશ ગણવો, બાકી અન્ય પ્રદેશોએ વચ્ચેના વખતમાં ગમે તેટલાં મરણ થાય તે પ્રદેશ ગણવા નહિ.
ઉત્સાહી અને અવસર્પિણીના સર્વ સમયે આડાઅવળા મરણથી સ્પર્શ ત્યારે કાળથી બાદર પુદુગળપરાવર્ત થાય છે અને ઉપર બતાવેલી રીત પ્રમાણે એક કાળચક્રના પ્રત્યેક સમયને અનુક્રમે મરણવડે સ્પર્શે ત્યારે
૧ અધ્યાત્મકલ્પદ્રમ દ્વિતીયાવૃત્તિની પૃ. ૨૫૬-૮ મી નોટ અહીં નોધી લીધી છે.
* આ વિષય વધારે પારિભાષિક (technical) છે. એ બરાબર સમજવા માટે ગુરુગમની જરૂર પડશે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
