Page Text
________________
૬૦૩
વિશેષિકમત मनित्यम् । आकाशादिकं नित्यमेव, अनुत्पत्तिमत्त्वात् ।
12. પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ અને વાયુ આ ચાર દ્રવ્યોમાંનું પ્રત્યેક દ્રવ્ય નિત્ય પણ હોય છે અને અનિત્ય પણ, પરમાણુરૂપ પૃથ્વી આદિ નિત્ય છે. કહ્યું પણ છે કે “સત્ હોવા સાથે જે વસ્તુ કારણોથી ઉત્પન્ન ન હોય તે નિત્ય કહેવાય છે.” વિશેષિકસૂત્ર, ૪.૧.૧]. આ પરમાણુઓથી ઉત્પન્ન યક આદિ કાર્યદ્રવ્યો અનિત્ય છે. આકાશ આદિ દ્રવ્ય કોઈ કારણથી ઉત્પન્ન થયાં ન હોવાથી નિત્ય જ છે.
13. અષાં ૨ દ્રવ્યવામિસંથાત્ વ્યરૂપતા ! વ્યવસિંખ્યા द्रव्यत्वसामान्योपलक्षितः समवायः । तत्समवेतं वा सामान्यम् । एतच्च द्रव्यत्वाभिसंबन्धादिकमितरेभ्यो गुणादिभ्यो व्यवच्छेदकमेषां लक्षणम् । एवं पृथिव्यादिभेदानामपि पाषाणादीनां पृथिवीत्वाभिसंबन्धादिकं लक्षणमितरेभ्योऽबादिभ्यो भेदव्यवहारहेतुर्दष्टव्यम् । अभेदवतां त्वाकाशकालदिग्दव्याणामनादितच्छब्दवाच्यता द्रष्टव्या ।
13. દ્રવ્યત્વ નામના સામાન્ય સાથેનો સંબંધ જ તેમનામાં (અર્થાત્ પૃથ્વી આદિ નવમાં) દ્રવ્યરૂપતા લાવે છે. દ્રવ્યત્વ સાથેનો સંબંધ એ દ્રવ્યત્વસામાન્યનો દ્રવ્ય સાથે સમવાયસંબંધ છે. સમવાય તો એક અને નિત્ય છે, તેથી દ્રવ્યત્વ વિશેષણવાળો સમવાય યા સમવાયથી સમ્બદ્ધ દ્રવ્યત્વ દ્રવ્યમાં દ્રવ્યરૂપતાનું કારણ છે, પ્રયોજક છે. દ્રવ્યમાં સમવાયસંબંધથી રહેલું દ્રવ્યત્વ સામાન્ય દ્રવ્યની દ્રવ્યરૂપતાનું કારણ છે. દ્રવ્યત્વવિશિષ્ટ સમવાય યા દ્રવ્યમાં સમવત દ્રવ્યત્વ દ્રવ્યને ગુણ આદિ પદાર્થોથી વ્યાવૃત્ત કરે છે, તેથી તે દ્રવ્યનું વ્યવચ્છેદક લક્ષણ અર્થાત અસાધારણ સ્વરૂપ છે. તેવી જ રીતે પાષાણ આદિ પૃથ્વીભેદોમાં જે પૃથ્વીત્વનો સમવાય છે તે પૃથ્વીતર દ્રવ્યોથી પૃથ્વીને વ્યાવૃત્ત કરી “પૃથ્વી તેમનાથી ભિન્ન છે' એવા ભેદવ્યવહારનું કારણ બને છે. આ જ રીતે જલ આદિની બાબતમાં સમજી લેવું. આકાશ, કાલ અને દિફ એ એક એક વ્યક્તિ જ છે, અર્થાત તેમના ભેદો નથી. તેથી તેમનામાં આકાશત્વ આદિ સામાન્યો નથી. એટલે તેમની “આકાશ' “કાલ” “દિફ આ સંજ્ઞાઓ તથા વ્યવહાર અનાદિ છે. ____ 14. इदं च नवविधमपि दव्यं सामान्यतो द्वेधा, अद्रव्यं दव्यं अनेकद्रव्यं च द्रव्यम् । तत्राद्रव्यमाकाशकालदिगात्ममनःपरमाणवः कारणद्रव्यानारब्धत्वात् । अनेकद्रव्यं तु द्वयणुकादिस्कन्धाः । तत्र च द्वाभ्यां परमाणुभ्यां कार्यद्रव्ये आरब्धेऽणुरिति व्यपदेशः, परमाणुद्वयारब्धस्य व्यणुकस्याणुपरिमाणत्वात् । त्रिचतुरैः परमाणुभिरारब्धस्यापि कार्यद्रव्यस्याणु
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |