Page Text
________________
૫૩૮
તર્કરહસ્યદીપિકા
भूयते, तस्या अनुभवे वा सकलासुमतामधुनैव मुक्ततापत्तेः, तत्त्वज्ञानोत्पत्तिर्मुक्तिरिति वचनात् । अनुभूयते च संवेदनं संवेदनरूपतया कथंचित् । तत एकस्यापि संवेदनस्यानुभूताननुभूततयानेकान्तप्रतिभासो दुःशकोऽपह्रोतुमिति । तथा सर्वस्य ज्ञानं स्वसंवेदनेन ग्राह्यग्राहकाकारशून्यतयात्मानमसंविदत्, संविद्रूपतां चानुभवद्विकल्पेतरात्मकं सदेकान्तवादस्य प्रतिक्षेपकमेव भवेत् । तथा ग्राह्याकारस्यापि युगपदनेकार्थावभासिनश्चित्रैकरूपता प्रतिक्षिपत्येवैकान्तवादमिति ।
403. વિજ્ઞાનાદ્વૈતવાદી યોગાચાર બૌદ્ધો જ્ઞાનાકાર અને અર્થાકારને અભિન્ન માને છે. તેઓ જ્ઞાનથી ભિન્ન કોઈ બાહ્ય અર્થનું અસ્તિત્વ સ્વીકારતા નથી. એક જ્ઞાન જગ્રાહ્યાકારે (અર્થાકારે) અને ગ્રાહકાકારે (જ્ઞાનાકારે) પ્રતિભાસિત થાય છે. આ રીતે એક જ સંવેદનમાં (જ્ઞાનમાં) પરસ્પર ભિન્ન ગ્રાહ્યાકાર અને ગ્રાહકાકારનો પોતે જ અનુભવ કરનારા વિજ્ઞાનવાદીઓ સ્યાદ્વાદનો પ્રતિષેધ કેવી રીતે કરી શકે ? તેમનું ગ્રાહ્યાકાર અને ગ્રાહકાકાર ઉભય આકારવાળુ સંવેદન જ સ્વયં અનેકાન્તવાદનું સમર્થન કરે છે. વિજ્ઞાનવાદી અનુસાર તો સંવેદનમાત્ર ૫રમાર્થતઃ ગ્રાહ્યાકાર અને ગ્રાહકાકાર બન્નેય આકારોથી શૂન્ય નિરંશ છે. પરન્તુ સંવેદનની આ પારમાર્થિક ગ્રાહ્યગ્રાહકાકારશૂન્યતા સ્વપ્નમાં પણ તેમને (કે કોઈને) અનુભવાતી નથી. જો સંવેદનના આ પારમાર્થિક ગ્રાહ્યગ્રાહકાકારરહિત નિરંશ સ્વરૂપનો અનુભવ થવા લાગે તો બધાં પ્રાણીઓને તત્ત્વજ્ઞાન થવાથી તેમની અત્યારે જ મુક્તિ થઈ જાય. ‘તત્ત્વજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ જ મુક્તિ છે' એ તો સૌ કહે છે, સૌ સ્વીકારે છે. સંવેદનની સંવેદનરૂપતાનો અનુભવ તો કથંચિત્ બધાં પ્રાણીઓને થાય છે જ. આ રીતે એક જ સંવેદનનો ગ્રાહ્યાદિઆકારશૂન્યરૂપે અનુભવ ન થવો તથા તેનો સંવેદનરૂપે અનુભવ થવો એ તો અનેકાન્તવાદનું જ ઉદાહરણ થયું. એક જ સંવેદનમાં અનનુભૂતતા અને અનુભૂતતા એ બે ધર્મોને માનનારાએ અનેકાન્તનો પ્રતિષેધ ક૨વો એ સ્વવચનવિરોધદોષ જ થયો ગણાય, અનેકાન્તનો લોપ કરવાથી તો સંવેદનના સ્વરૂપનો જ લોપ થઈ જાય. આમ સૌનું જ્ઞાન સ્વસંવેદન વડે પોતાનો ગ્રાહ્યગ્રાહકાકારશૂન્યરૂપે અનુભવ કરતું નથી પરંતુ પોતાનો સંવિરૂપે તો અનુભવ કરે છે આ રીતે અનુભૂતતા અને અનનુભૂતતા બન્ને વિરોધી વિકલ્પો (ધર્મો) ધરાવતું એક જ જ્ઞાન એકાન્તવાદનું નિષેધક જ બને છે અર્થાત્ અનેકાન્તવાદનું સમર્થક જ છે. વળી, સંવેદનના એક ગ્રાહ્યાકારમાં પણ એક સાથે અનેક અર્થોનો પ્રતિભાસ થતો હોવાથી એક જ ગ્રાહ્યાકાર ચિત્રરૂપતા ધારણ કરે છે, અને આ એક જ ગ્રાહ્યાકારની
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |