Page Text
________________
૫૨૪
તર્કરહસ્યદીપિકા
વસ્તુની અનન્તરૂપતાના અન્ત સુધી ન પહોંચે, ત્યાં વસ્તુની અનન્તતામાં અનવસ્થાનો વિચાર કરી શકાતો જ નથી. વસ્તુની અનન્તતાના કારણે જો અનવસ્થા છે તો તેનું વારણ શક્ય જ નથી, તે તો વસ્તુની અનન્તતાનું ભૂષણ છે.”
?
393. ततो यथा यथा सत्त्वेऽपि सत्त्वासत्त्वकल्पना विधीयते, तथा तथानेकान्तस्यैवोद्दीपनं न तु मूलवस्तुक्षि( क्ष )तिः । तथाहि - इह सर्वपदार्थानां स्वरूपेण सत्त्वं पररूपेण चासत्त्वम् । तत्र जीवस्य तावत्सामान्योपयोगः स्वरूपं तस्य तल्लक्षणत्वात् ततोऽन्योऽनुपयोगः पररूपम्, ताभ्यां सदसत्त्वे प्रतीयेते । तदुपयोगस्यापि विशेषतो ज्ञानस्य स्वार्थाकारव्यवसायः स्वरूपं, दर्शनस्यानाकारग्रहणं स्वरूपं, तद्विपरीतं तु पररूपम्, ततस्ताभ्यां तत्रापि सत्त्वासत्त्वे । तथा पुनर्ज्ञानस्यापि परोक्षस्यावैशद्यं प्रत्यक्षस्य वैशद्यं स्वरूपं, दर्शनस्यापि चक्षुरचक्षुर्निमित्तं चक्षुराद्यालोचनं स्वरूपं, अवधिदर्शनस्याप्यालोचनं स्वरूप, अन्यच्च पररूपम् । ततस्ताभ्यां तत्रापि सत्त्वासत्त्वे । परोक्षस्यापि मतिज्ञानस्येन्द्रियानिन्द्रियनिमित्तं स्वार्थाकारग्रहणं स्वरूपं, अनिन्द्रियमात्रनिमित्तं श्रुतस्य स्वरूपं, प्रत्यक्षस्यापि विकलस्यावधिमनःपर्यायरूपस्य मनोऽक्षानपेक्षं स्पष्टार्थग्रहणं स्वरूपं, सकलप्रत्यक्षस्य सर्वद्रव्यपर्यायसाक्षात्करणं स्वरूपं, ततोऽन्यत्पररूपम् । ताभ्यां पुनरपि तत्रापि सदसत्त्वे प्रतिपत्तव्ये । एवमुत्तरोत्तरविशेषाणामपि स्वपररूपे तद्वेदिभिरभ्यूह्ये, तद्विशेषप्रतिविशेषाणामनन्तत्वात् । एवं घटपटादिपदार्थानामपि स्वपररूपप्ररूपणा कार्या, तदपेक्षया च सत्त्वासत्त्वे प्रतिपाद्ये । एवं च वस्तुनः सत्त्वेऽपि सत्त्वासत्त्वकल्पनायामनेकान्तोद्दीपनमेव, न पुनः कापि क्षि( क्ष ) तिरिति ।
393. સત્ત્વને વસ્તુથી અભિન્ન હોવાના કારણે વસ્તુરૂપ માનીને તેમાં જેમ જેમ સત્ત્વ, અસત્ત્વ આદિ ધર્મોની કલ્પના કરવામાં આવશે તેમ તેમ અનેકાન્તનું ઉદ્દીપન અર્થાત્ પુષ્ટિ જ થશે. તેમાં મૂલવસ્તુની ક્ષતિ ન હોતાં તેના સ્વરૂપનું સંપોષણ જ થશે. તે આ પ્રમાણે – બધા પદાર્થોમાં સ્વરૂપથી સત્ત્વ છે તથા પરરૂપથી અસત્ત્વ છે. જીવનું સામાન્યરૂપે ઉપયોગ સ્વરૂપ છે, કેમ કે જીવનું અસાધારણ લક્ષણ ઉપયોગ જ છે. ઉપયોગથી ભિન્ન અનુપયોગ (અચેતનત્વ) પરરૂપ છે. આ ઉપયોગ અને અનુપયોગથી સત્ત્વ અને અસત્ત્વની પ્રતીતિ થાય છે. [‘જીવ ઉપયોગ સ્વરૂપે સત્ छे અને અનુપયોગ પરરૂપે અસત્ છે’ આ રીતે જીવમાં ઉપયોગ અને અનુપયોગને લઈને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |