Page Text
________________
જૈનમત
૩૬૭ संयोगजवद्वेति । सौक्ष्म्यं-सूक्ष्मता । स्थौल्यं-स्थूलता । संस्थानमाकृतिः । भेदः-खण्डशो भवनम् । तमश्छायादयः प्रतीताः । सर्व एवैते स्पर्शादयः शब्दादयश्च पुद्गलेष्वेव भवन्तीति ।
185. સ્પર્શના આઠ ભેદો છે – (૧) કોમલ, (૨) કઠોર, (૩) ભારે, (૪). હલકો, (૫) ઠંડો, (૬) ગરમ, (૭) ચીકણો અને (૮) રૂક્ષ. આ આઠમાંથી ચીકણો, રૂક્ષ, ઠંડો અને ગરમ આ ચાર જ સ્પર્શી પરમાણુઓમાં સંભવે છે કેમ કે કોમલતા, કઠોરતા, ભારેપણું અને હલકાપણું તો સ્કન્ધોમાં જ સંભવે છે.] સ્કન્ધોમાં તો યથાસંભવ આઠેય સ્પર્શી ગણાવવા જોઈએ. રસના પાંચ ભેદ છે – (૧) કડવો, (૨) તીખો, (૩) તૂરો. (૪) ખાટો અને (૫) ગળ્યો. કેટલાક આચાર્યો ખારા રસને ગળ્યા રસમાં સમાવિષ્ટ કરે છે, જ્યારે કેટલાક આચાર્યો અન્ય રસો ભેગા મળવાથી ખારો રસ પેદા થાય છે એમ માને છે. ગબ્ધના બે ભેદ છે – સુગન્ધ અને દુર્ગધે. કાળો વગેરે વર્ષો અર્થાત્ રંગો છે. પુદ્ગલોમાં સ્પર્શ, રસ, ગન્ધ અને વર્ણ ચારે ગુણો હોય છે. પુદ્ગલોમાં કેવળ સ્પર્શ વગેરે ધર્મો જ નથી પરંતુ શબ્દ વગેરે ધર્મો (પર્યાયો) પણ છે એ દર્શાવવામાં આવશે. “શબ્દ, બન્ધ, સૂક્ષ્મતા, સ્થૂળતા, આકાર, ભેદ, અન્ધકાર, છાયા, તડકો, ચાંદની આ બધાંવાળા પુદ્ગલો હોય છે” [તત્ત્વાર્થસૂત્ર, ૫.૨૪.]. અર્થાત્ આ બધાં પગલદ્રવ્યના પર્યાયો છે. સૂત્રમાં પુદ્ગલના પરિણામોના (પર્યાયોના) કથન વખતે મતુ, પ્રત્યયનો પ્રયોગ કરીને તેમનો નિત્યસંબંધ સૂચિત કર્યો છે. શબ્દ એટલે ધ્વનિ યા કાનથી સાંભળી શકાય એવો અવાજ. પરસ્પર ચોટી જવું યા જોડાઈ જવું એ બન્યું છે. કેટલીકવાર પુરુષપ્રયોગથી થાય છે અને કેટલીકવાર આપોઆપ સ્વાભાવિકપણે થાય છે. કોઈ કારીગર લાખ અને લાકડીને પરસ્પર ચોટાડી યા જોડી દે છે, આ પ્રાયોગિક બબ્ધ છે. આપણા પૂળ ઔદારિક આદિ શરીરોમાં અવયવોના બન્ધ અથવા તો પરમાણુઓનો પરસ્પર બન્ધ સ્વાભાવિક છે. સૌમ્ય એટલે સૂક્ષ્મતા, બારીકપણું. સ્થૌલ્ય એટલે સ્થૂળતા, જાડાપણું. સંસ્થાન એટલે આકાર. ભેદ એટલે ટુકડે ટુકડા થઈ જવા તે. અન્ધકાર, છાયા, વગેરે તો પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. આ બધાં સ્પર્શ આદિ તથા શબ્દ આદિ પુદગલદ્રવ્યમાં જ હોય છે.
186. પુના થા, પરમUવિ. ન્યાશ | તત્ર પરમાળોર્નક્ષमिदम्
"कारणमेव तदन्त्यं, सूक्ष्मो नित्यश्च भवति परमाणुः । રિસંવન્યો, દિપ નિ '
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |