Page Text
________________
૩૫૦
તર્કરહસ્યદીપિકા
તો ફૂલેફળે છે. બકુલ વૃક્ષ તો તેના ઉપર કોઈ સુન્દરી સુગન્ધિત સુરાનો કોગળો કરે છે ત્યારે પલ્લવિત અને પ્રફુલ્લિત થાય છે. ચમ્પાને સુગન્ધિત નિર્મળ જળ સીંચતાં તેને ફૂલો આવે છે. તિલક વૃક્ષને કામિનિના કટાક્ષમાત્રથી નવાં પલ્લવો અને ફૂલો આવે છે. પંચમ સ્વરમાં શિરીષ અને વિરહક વૃક્ષો આગળ ગાઓ અને તે બન્ને ગાંડા બનીને પોતાનાં પુષ્પોની વર્ષા ક૨શે. સૂર્યોદય થતાં જ કમળો ખીલે છે. ઘોષાતકી આદિનાં ફૂલ સંધ્યાકાળે ખીલે છે. ચન્દ્રોદયે રાતે કુમુદ ખીલે છે. મેઘની વૃષ્ટિનો અવસર આવતાં જ શમીવૃક્ષનાં પાન ખરવાં લાગે છે. લતાઓ યોગ્ય આધાર શોધીને તેના ઉપર ચડી જાય છે. લજામણીને હાથનો સ્પર્શ થતાં જ તેનાં પાન બિડાઈ જાય છે, આમ લજામણીમાં લજ્જાની ક્રિયા સ્પષ્ટ દેખાય છે. આ બધી ક્રિયાઓ વનસ્પતિમાં ચેતનાનું સ્પષ્ટ અનુમાન કરાવે છે. બધી વનસ્પતિઓને પોતાની નિયત ઋતુમાં જ ફળ આવવા તે ક્રિયા તેમ જ પછીથી જણાવેલી બધી વનસ્પતિ સંબંધી ક્રિયાઓ જ્ઞાન વિના ઘટતી નથી. તેથી વનસ્પતિ સચેતન છે એ સિદ્ધ થયું. [વનસ્પતિ સચેતન છે એ સિદ્ધ ક૨વામાં ગુણરત્નસૂરિએ ઘણા કવિસમયોનો ઉપયોગ કર્યો છે.]
156. तथा यथा मनुष्यशरीरं हस्तादिच्छिन्नं शुष्यति, तथा तरुशरीरमपि पल्लवफलकुसुमादिच्छिन्नं विशोषमुपगच्छद्दृष्टम् । न चाचेतनानामयं धर्म इति । तथा यथा मनुष्यशरीरं स्तनक्षीरव्यञ्जनौदनाद्याहाराभ्यवहारादाहारकं; एवं वनस्पतिशरीरमपि भूजलाद्याहाराभ्यवहारादाहारकम् । न चैतदाहारकत्वमचेतनानां दृष्टम् । अतस्तत्सद्भावात्सचेतनत्वमिति ।
156. વળી, જેમ મનુષ્યનો હાથ કાપી નાખતાં તેનું આખું શરીર શોષાય છે, મ્યાન બની જાય છે તેમ વૃક્ષનાં પાન, ફળ, ફૂલ તોડી નખાતાં આખું વૃક્ષશરીર કરમાઈ જાય છે, મ્લાન થઈ જાય છે. આ ધર્મ અચેતનનો નથી. જેમ મનુષ્યશ૨ી૨ માનું દૂધ, શાક,ભાત આદિનો આહાર કરે છે તેવી રીતે વનસ્પતિશરીર પણ માટી, પાણી આદિનો આહાર કરે છે. અચેતન પદાર્થ આહાર કરતો નથી. તેથી મનુષ્ય શરીરની જેમ જ વનસ્પતિનું આહાર ગ્રહણ કરી પુષ્ટ થવું એ તેની સચેતનતાનું જવલન્ત પ્રમાણ
છે.
157. तथा यथा मनुष्यशरीरं नियतायुष्कं तथा वनस्पतिशरीरमपि नियतायुष्कम् । तथाहि - अस्य दशवर्षसहस्त्राण्युत्कृष्टमायुः । तथा यथा मनुष्यशरीरमिष्टानिष्टाहारादिप्राप्त्या वृद्धिहान्यात्मकं तथा वनस्पतिशरीरमपि । तथा यथा मनुष्यशरीरस्य तत्तद्रोगसंपर्काद्रोगपाण्डुत्वोदरवृद्धिशोफकृश
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |