Page Text
________________
જૈનમત
૩૪૧ પામે છે. સમુદ્રમાં પરવાળાના ખડકો ઉત્પન્ન થાય છે, તેમનામાં રોજ નવાં નવાં અંકુરો ફૂટે છે. આ જ પૃથ્વી જીવ હોવાનાં ચિહ્નો છે, લક્ષણો છે. આમ પોતાનાં સજાતીય અંકુરોને ઉત્પન્ન કરવા એ જ પૃથ્વીને જીવ સિદ્ધ કરનારું મોટું પ્રમાણ છે. જેમ લીલીછમ વનસ્પતિમાં કુંપળો ફૂટવી, ફૂલ આવવાં, ફળ આવવાં વગેરે વનસ્પતિ જીવ છે એ હકીકતને આપોઆપ પ્રકટ કરે છે તેમ જેમનામાં ચેતનાનાં ચિહ્નો પ્રકટ નથી એવાં પૃથ્વી આદિમાં જો ચેતનાનું સૌથી મોટું પ્રમાણ સજાતીય અંકુરોની ઉત્પત્તિ કરવી એ મળતું હોય તો તેમને જીવ યા ચેતન માનવામાં શી તકલીફ છે? જો તેઓ જીવ ન હોય તો તેમનામાં અંકુરો ફૂટે કેમ અને વૃદ્ધિ કેમ પામે? આંબાનું ઉનાળામાં ફળવું, અમુક અમુક ઋતુઓમાં અમુક વનસ્પતિઓને નિયમથી ફૂલ-ફળ આવવાં એ વનસ્પતિનું જીવ હોવાનું પ્રમાણ છે. જો કે વનસ્પતિ જીવ છે એ વાત તો સ્પષ્ટ છે તેમ છતાં પછી આગળ ઉપર તેને બહુ સારી રીતે સિદ્ધ કરીશું. તેથી પૃથ્વીમાં અવ્યક્ત ચૈતન્ય આદિ ચિહ્નો હોવાથી પૃથ્વી જીવ છે, સજીવ છે, સચિત્ત છે એ સિદ્ધ થઈ સ્થિર થયું. __146. ननु च विद्रुमपाषाणादिपृथिव्याः कठिनपुद्गलात्मिकायाः कथं सचेतनत्वमिति चेत् नैवम्, उच्यते-यथा अस्थि शरीरानुगतं सचेतनं कठिनं च दृष्टम् एवं जीवानुगतं पृथिवीशरीरमपीति ।
146. શંકા- પરવાળાના ખડક, લવણોપલ વગેરેરૂપ પૃથ્વી તો અત્યન્ત કઠણ અને પુદ્ગલાત્મક છે. તેને સજીવ કેવી રીતે કહી શકાય?
જૈન ઉત્તર- કઠણ હોવાના કારણે કોઈને નિર્જીવ ન કહેવાય. આપણા જ સજીવ શરીરમાં રહેલાં સજીવ હાડકાં કઠણ છે એ તો આપણે જોઈએ છીએ જ. શરીરમાં હાડકું તૂટી ગયા પછી વધે છે અને જોડાઈ પણ જાય છે. આ હાડકાની સજીવતાના કારણે બને છે. હાડકાની જેમ વૃદ્ધિ પામનાર કઠણ પૃથ્વીકાય (પરવાળાના ખડકો, લવણોપલ આદિ) પણ સજીવ છે.
147. ૩થવા પૃથિવ્યવોવાયુવનતિ નવશરીરળ છેદ્યમેદ્યોक्षेप्यभोग्यप्रेयरसनीयस्पृश्यद्रव्यत्वात्, सास्नाविषाणादिसंघातवत् । नहि पृथिव्यादीनां छेद्यत्वादि दृष्टमपह्रोतुं शक्यम् । न च पृथिव्यादीनां जीवशरीरत्वमनिष्टं साध्यते, सर्वस्य पुद्गलद्रव्यस्य द्रव्यशरीरत्वाभ्युपगमात्। जीवसहितत्वासहितत्वं च विशेषः अशस्त्रोपहतं पृथिव्यादिकं कदाचित्सचेतनं संघातत्वात्, पाणिपादसंघातवत् । तदेव कदाचित्किचिदचेतनमपि शस्त्रोपहतत्वात्, पाण्यादिवदेव, न चात्यन्तं तदचित्तमेवेति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |