Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 411

૩૨૦
તર્કરહસ્યદીપિકા ચૈતન્ય પેદા કરે છે તેમ ભૂતોએ ઘટાદિમાં પણ ચૈતન્ય પેદા કરવું જ જોઈએ. પછી તો ઘડો પણ પુરુષની જેમ જ બોલશે, ચાલશે, ખાશે, પીશે !!
121. નનુ “વાયાવરિપરિધામ પાપાનપરિગ્રહવ ભૂતેષ્યશૈતન્યमुपलभ्यते' इति वचनान पूर्वोक्तोऽतिप्रसङ्गदोषावकाश इति चेत् तन्न; त्वन्मते कायाकारपरिणामस्यैवानुपपद्यमानत्वात् । तथाहि-स कायाकारपरिणामः किं पृथिव्यादिभूतमात्रनिबन्धनः, उत वस्त्वन्तरनिमित्तः उताहेतुकः इति त्रयी गतिः । तत्र न तावदाद्यः पक्षः कक्षीकरणीयः पृथिव्यादिसत्तायाः सर्वत्र सद्भावात् सर्वत्रापि कायाकरपरिणामप्रसङ्गः ।
121. ચાર્વાક–જ્યારે પૃથ્વી આદિ ભૂતો પોતાના વિશિષ્ટ સંયોજનરૂપ શરીરમાં પરિણત થાય છે અને પ્રાણાપાનવાયુ સહિત હોય છે ત્યારે જ તેઓ વડે ઉત્પન્ન થયેલું ચૈતન્ય શરીરમાં જોવા મળે છે, શરીરરૂપે ન પરિણમેલા અને પ્રાણાપાનવાયુથી રહિત ભૂતોથી ચૈતન્ય ઉત્પન્ન થતું નથી, એટલે ઘડામાં ભૂતો વડે ચૈતન્યની ઉત્પત્તિની તમે જૈનો જે આપત્તિ આપો છો તે આપત્તિને કોઈ અવકાશ જ નથી.
જેન– તમારી વાત બરાબર નથી કેમ કે તમારા મતમાં ભૂતોનું શરીરરૂપે પરિણમન જ ઘટતું નથી. તમે જ કહો, ભૂતોનું શરીરરૂપમાં પરિણમન શું તેઓ ભૂતો છે કેવળ એટલા કારણે જ થઈ જાય છે કે અન્ય કોઈ વસ્તુ તેમાં નિમિત્ત છે કે પછી વિના કારણ અકસ્માત જ ભૂતો શરીરરૂપે પરિણમન પામે છે? આ ત્રણ જ વિકલ્પો સંભવે છે. તેમાંથી પહેલો પક્ષ (વિકલ્પ) સ્વીકાર્ય નથી, કેમ કે પૃથ્વી આદિ ભૂતોનું અસ્તિત્વ સર્વત્ર હોવાથી સર્વત્ર શરીરાકાર પરિણામ થવાની આપત્તિ આવે. [એટલે તમે એમ ન કહી શકો કે પ્રાણીઓની બાબતમાં ભૂતો શરીરાકાર પરિણમે છે જયારે ઘટ આદિની બાબતમાં ભૂતો શરીરાકાર પરિણમતા નથી.]
122. तथाविधसाम्यादिभावसहकास्किारणवैकल्यान सर्वत्र तत्प्रसङ्ग इति चेत् तन्न; यत: सोऽपि साम्यादिभावो न वस्त्वन्तरनिमित्तः, तत्त्वान्तरापत्तिप्रसङ्गात्, किंतु पृथिव्यादिसत्तामात्रनिमित्तः, अतस्तस्यापि सर्वत्राप्यविशेषेण भावप्रसङ्गात् कुतः सहकारिकारणवैकल्यमिति । अथ वस्त्वन्तरनिमित्तः इति पक्षः तदप्ययुक्तम्: तथाभ्युपगमे जीवसिद्धिप्रसङ्गात्। अथाहेतुकः, तर्हि सदा भावादिप्रसङ्गः, 'नित्यं सत्त्वमसत्त्वं वा हेतोरन्यानपेक्षणात् [प्र० वा० ३।३४]' इति वचनात् । तन्न त्वन्मते कायाकारपरिणामः संगच्छते । तदभावे तु दूरोत्सारितमेव प्राणापानपरिग्रहवत्त्व