Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 254

નૈયાયિકમત
૧૬૩
__ 106. उपलब्ध्या प्रत्यवस्थानमुपलब्धिसमा जातिः । अनित्यः शब्दः प्रयत्नानन्तरीयकत्वादित्युक्ते प्रत्यवतिष्ठते । न खलु प्रयत्नानन्तरीयकत्वमनित्यत्वे साधनम् । साधनं हि तदुच्यते येन विना न साध्यमुपलभ्यते । उपलभ्यते च प्रयत्नानन्तरीयकत्वेन विनापि विद्युदादावनित्यत्वं, शब्देऽपि क्वचिद्वायुवेगभज्यमानवनस्पत्यादिजन्ये तथैवेति २०॥
106. (२०) उपदाधिसभा - निर्दिष्ट साधनना समावमा साध्यानी 6५८व्य દર્શાવી ખંડન કરવું એ ઉપલબ્ધિસમા જાતિ છે. ઉદાહરણ – “શબ્દ અનિત્ય છે કેમ કે તે પ્રયત્નજન્ય છે” આવો અનુમાનપ્રયોગ કરાતાં જાતિવાદી તેનું ખંડન કરતાં આ મુજબ કહે છે, “પ્રયત્નજન્યતા અનિત્યતા સિદ્ધ કરવામાં સાધન નથી. સાધન તો તે કહેવાય જેના વિના સાધ્યની ઉપલબ્ધિ ન થાય. પરંતુ વિદ્યુત (વીજળી) આદિમાં તો અનિત્યતા (સાધ્ય) પ્રયત્નજન્યતા સાધન) વિના પણ ઉપલબ્ધ થાય છે. તેવી જ રીતે, વાયુના વેગથી ભાંગી જતી વનસ્પતિથી (વૃક્ષ શાખા વગેરેથી) ઉત્પન્ન થતા શબ્દમાં પણ અનિત્યતા પ્રયત્નજન્યતા વિના ઉપલબ્ધ થાય છે.”
107. अनुपलब्ध्या प्रत्यवस्थानमनुपलब्धिसमा जातिः । तत्रैव प्रयलानन्तरीयकत्वे हेतावुपन्यस्ते सत्याह जातिवादी । न प्रयत्नकार्यः शब्दः प्रागुच्चारणादस्त्येवासौ, आवरणयोगात्तु नोपलभ्यते । आवरणानुपलम्भेऽप्यनुपलम्भानास्त्येवोच्चारणात्प्राक् शब्द इति चेत् न । अत्र हि यानुपलब्धिः सा स्वात्मनि वर्तते न वा । वर्तते चेत्तदा यत्रावरणेऽनुपलब्धिवर्तते, तस्यावरणस्य यथानुपलम्भस्तथावरणानुपलब्धेरप्यनुपलम्भः स्यात् । आवरणानुपलब्धेश्चानुपलम्भादभावो भवेत् । तदभावे चावरणोपलब्धेर्भावो भवति । ततश्च मृदन्तरितमूलकीलादिवदावरणोपलब्धिकृतमेव शब्दस्य प्रागुच्चारणादग्रहणम् । अथानुपलब्धिः स्वात्मनि न वर्तते चेत्, तहनुपलब्धिः स्वरूपेणापि नास्ति । तथाप्यनुपलब्धेरभाव उपलब्धिरूपस्ततोऽपि शब्दस्य प्रागुच्चारणादप्यस्तित्वं स्यादिति । द्वेधापि प्रयत्नकार्यत्वाभावानित्यः शब्द इति २१ ।
107. (२१) अनुपलब्धिसभा-अनुपलब्धिनी अनुपलब्धावी viउन २j તે અનુપલબ્ધિસમા જાતિ છે. ઉદાહરણ – “શબ્દ પ્રયત્નાનન્તરીયક (પ્રયત્ન પછી તરત પ્રત્યક્ષ થતો) હોવાથી અનિત્ય છે' આ અનુમાનપ્રયોગ કરવામાં આવતાં જાતિવાદી કહે છે, “પ્રયત્નાનન્તરીયક હોવાથી શબ્દને કાર્ય ન કહી શકાય,