Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 150

બૌદ્ધમત
પ૯ 66. હવે ગ્રન્થકાર ચોથા આર્યસત્યને કહે છે – મોક્ષ કે અપવર્ગને નિરોધતત્ત્વ કહેવામાં આવે છે. અર્થાત્ ચિત્તની ક્લેશોથી રહિત શુદ્ધ અવસ્થા જ નિરોધ છે, મુક્તિ છે, એમ કહેવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે અર્થ છે. દુઃખ આદિ આ ચાર આર્યસત્યોનું હમણા જ જે નિરૂપણ ગ્રન્થકારે કર્યું તેને સૌત્રાન્તિકમત અનુસાર જ સમજવું જોઈએ. અર્થાત્ આ નિરૂપણ સૌત્રાન્તિક બૌદ્ધોની દષ્ટિએ કરવામાં આવ્યું છે. (૭) . 67. वैभाषिकादिभेदनिर्देशं विना सामान्यतो बौद्धमतेन तु द्वादशैव ये पदार्था भवन्ति तानपि संप्रति विवक्षुः श्लोकमेनमाह
पञ्चेन्द्रियाणि शब्दाद्या विषयाः पञ्च मानसम् ।
धर्मायतनमेतानि द्वादशायतनानि च ॥८॥ 67. વૈભાષિક આદિ ભેદોને લક્ષમાં લીધા વિના જ સામાન્યપણે બૌદ્ધમતમાં જે દ્વાદશાયતન અર્થાત્ બાર પદાર્થો પ્રસિદ્ધ છે તેમને જણાવવાની ઇચ્છાથી હવે આ શ્લોક मायार्थ छ
પાંચ ઇન્દ્રિયો, શબ્દાદિ પાંચ વિષયો, ચિત્ત, અને સુખ-દુઃખાદિ ધર્મોનો આધાર शरीर मामार मायतनो छ. (८)
68. व्याख्या- पञ्चसंख्यानीन्द्रियाणि श्रोत्रचक्षुर्घाणरसनस्पर्शनरूपाणि ।शब्दाद्याः शब्दरूपरसगन्धस्पर्शाः पञ्च विषया इन्द्रियगोचराः । मानसं चित्तं यस्य शब्दायतनमिति नामान्तरम् । धर्माः सुखदुःखादयस्तेषामायतनं गृहं शरीरमित्यर्थः । एतान्यनन्तरोक्तानि द्वादशसंख्यान्यायतनान्यायतनसंज्ञानि तत्त्वानि, चः समुच्चये, न केवलं प्रागुक्तानि चत्वारि दुःखादीन्येव, किन्त्वेतानि द्वादशायतनानि च भवन्ति । एतानि चायतनानि क्षणिकानि ज्ञातव्यानि। यतो बौद्धा अत्रैवमभिदधते । अर्थक्रियालक्षणं सत्त्वं प्रागुक्तन्यायेनाक्षणिकानिवर्तमानं क्षणिकेष्वेवावतिष्ठते । तथा च सति सुलभं क्षणिकत्वानुमानम्- यत्सत्तक्षणिकं, यथा प्रदीपकलिकादि । सन्ति च द्वादशायतनानीति । अनेन चानुमानेन द्वादशायतनव्यतिरिक्तस्यापरस्यार्थस्याभावात्। द्वादशस्वायतनेष्वेव क्षणिकत्वं व्यवस्थितं भवतीति ।
68. व्याया- श्रोत्र, यक्ष, प्रा1, ४ि३१। सने स्पशन से पाय न्द्रियो छे. શબ્દ, રૂપ, રસ, ગન્ધ અને સ્પર્શ એ પાંચ ઇન્દ્રિયોના વિષયો છે. માનસ એટલે ચિત્ત. તેનું બીજું નામ શબ્દાયતન છે. સુખ-દુ:ખ વગેરે ધર્મોનું આયતન (ગૃહ) અર્થાત