Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 138

૪૭
બૌદ્ધમત
52. સુખરૂપ, દુ:ખરૂપ અને અસુખદુઃખરૂપ વેદનાને અર્થાત્ અનુભવને વેદનાસ્કન્ધ કહે છે. અસુખદુ:ખરૂપ અનુભવ એટલે એવો અનુભવ જેને સુખરૂપ પણ ન કહી શકાય કે દુઃખરૂપ પણ ન કહી શકાય. પૂર્વકૃત કર્મના પરિપાકથી કર્મના ફળની સુખ આદિરૂપે વેદના થાય છે. એક વખત જયારે સુગત પોતે ભિક્ષા માટે જતા હતા ત્યારે તેમના પગમાં કાંટો વાગ્યો ત્યારે તેમણે કહ્યું હતું કે–
“હે ભિક્ષુઓ, આજથી પૂર્વે એકાણુમા કલ્પમાં મેં ભાલો મારી એક પુરુષનો વધ કર્યો હતો. તે કર્મના વિપાકથી આજે મને પગમાં કાંટો વાગ્યો છે.”
53. સંજ્ઞાનિમિત્તોપત્મિ: પ્રત્ય: સંજ્ઞાન્થિઃ ! તત્ર સંજ્ઞા गौरित्यादिका, गोत्वादिकं च तत्प्रवृत्तिनिमित्तम्, तयोरुद्ग्रहणा योजना, तदात्मकः प्रत्ययो नामजात्यादियोजनात्मकं सविकल्पकं ज्ञानं संज्ञास्कन्ध રૂત્યર્થ:
53. જે જ્ઞાનોમાં શબ્દોના પ્રવૃત્તિનિમિત્તોની ઉદ્ગહણા અર્થાત યોજના થાય છે તે સવિકલ્પક જ્ઞાનોને સંજ્ઞાસ્કન્ધ કહે છે. ગાય, અશ્વ વગેરે સંજ્ઞાઓ છે. આ સંજ્ઞાઓ વસ્તુના સામાન્યધર્મને નિમિત્ત બનાવીને પ્રયોજાય છે, જેમ કે ગાય સંજ્ઞા ગોત્વરૂપ સામાન્યધર્મ જયાં જયાં હશે ત્યાં પ્રવૃત્ત થશે. તેથી ગોત્વ આદિ સામાન્યોને ગાય આદિ સંજ્ઞાઓનાં પ્રવૃત્તિનિમિત્ત કહેવામાં આવે છે. ગાય આદિ સંજ્ઞાઓની તેમનાં પોતપોતાનાં પ્રવૃત્તિનિમિત્તો સાથે ઉગ્રહણા–યોજના કરનારું (જોડનારુ) સવિકલ્પક જ્ઞાન સંજ્ઞાસ્કન્ધ છે. અર્થાત નામ, જાતિ આદિની યોજના (જોડાણ) કરીને “આ ગાય છે, આ અશ્વ છે' ઇત્યાદિ જે વ્યવહાર થાય છે તેનું પ્રયોજક સવિકલ્પક જ્ઞાન સંજ્ઞાસ્કન્ધ કહેવાય છે.
54. पुण्यापुण्यादिधर्मसमुदायः संस्कारस्कन्धः, यस्य संस्कारस्य प्रबोधात् पूर्वानुभूते विषये स्मरणादि समुत्पद्यते।
54. પુણ્ય, પાપ આદિ ધર્મોના સમુદાયને સંસ્કારસ્કન્ધ કહે છે. આ સંસ્કાર જાગવાથી પહેલાં અનુભવાયેલા વિષયનું સ્મરણ, પ્રત્યભિજ્ઞાન આદિ થાય છે.
55. પૃથિવીથાત્વીયો રૂપાન્થઃ !
55. પૃથ્વી આદિ ધાતુઓ તથા રૂપ આદિ વિષયો રૂપસ્કન્ધ કહેવાય છે. [ધાતુ ભૂતરૂપ છે. ચાર ધાતુ છે – પૃથ્વીધાતુ, અધાતુ, તેજોધાતુ, વાયુધાતુ)
56. ર ઐતેઓ વિજ્ઞાનાદ્રિષ્યો તિરિn: શનાત્મ: પાર્થ: