Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 130

૩૯
છ દર્શનનાં નામ भेदेन यतो दर्शनानां षडेव मूलभेदा भवेयुस्ततः षडेवात्र दर्शनानि वक्ष्यन्ते, न पुनरुत्तरभेदापेक्षयाधिकानीति । एतेन प्राक्तनश्लोके सर्वशब्दग्रहणेऽपि षडेवात्र दर्शनानि वक्तुं प्रतिज्ञातानि सन्तीति ज्ञापितं द्रष्टव्यम् ॥२॥
42. પ્રસ્તુત ગ્રન્થમાં મૂળ ભેદોની દષ્ટિએ છ જ દર્શનો વિવક્ષિત છે. જો કે અવાન્તર ભેદોની અપેક્ષાએ દર્શનોના અધિક ભેદો સંભવે છે પરંતુ પરમાર્થતઃ તે બધા ભેદોનો આ છ દર્શનોમાં જ અન્તર્ભાવ થઈ જાય છે. “છ જ કહી નિશ્ચિત સંખ્યા જણાવી છે. જેના કારણે નિશ્ચય જણાવ્યો છે કે દર્શનો છ છે, છથી ઓછા પણ નથી કે વધુ પણ નથી. મૂલ દર્શનો છ હોવાનું કારણ શું છે? તેનું કારણ એ છે કે દેવતા અને તત્ત્વના મૂળ ભેદો છે છે. દેવ જ દેવતા છે. “દેવ’ શબ્દને સ્વાર્થમાં તપ્રત્યય લગાવવાથી દેવતા' શબ્દ બન્યો છે. તત્ત્વો એટલે પ્રમાણથી સિદ્ધ પરમાર્થસત અર્થો. દેવતાતત્ત્વ' એ ન્દુ સમાસ છે. તેથી આ અર્થ થાય છે – દેવતાઓ અને તત્ત્વોના મૂળ છ ભેદોના આધારે મૂલદર્શનો છ જ છે, ન તો છથી ઓછાં છે કે ન તો છથી વધુ છે. તેથી વિદ્વજ્જનોને આ ગ્રન્થમાં છ જ મૂલદર્શનોનું નિરૂપણ મળશે, દર્શનોના ઉત્તર ઉત્તર ભેદોનું નિરૂપણ નહિ મળે. પ્રથમ શ્લોકમાં પ્રયુક્ત “સર્વ' શબ્દથી અભિપ્રેત અર્થ છ જ' છે. એટલે ત્યાં સર્વ દર્શનોનું નિરૂપણ કરવાની જે પ્રતિજ્ઞા કરી છે તેનો અભિપ્રાય છ જ દર્શનોના નિરૂપણનો છે. આ વસ્તુ આ વિવરણ દ્વારા સ્પષ્ટ જણાવવામાં આવી છે. (૨). 43. અથ પuri નાનાં નામાચાદ
बौद्धं नैयायिकं सांख्यं जैनं वैशेषिकं तथा।
जैमिनीयं च नामानि दर्शनानाममून्यहो ॥३॥ 43. હવે મૂલ છ દર્શનોનાં નામ ગ્રન્થકાર હરિભદ્રસૂરિ કહે છે
હે શિષ્યો, બૌદ્ધ, નૈયાયિક, સાંખ્ય, જૈન, વૈશેષિક અને જૈમિનીય એ છ મૂલ દર્શનોનાં નામો છે. (૩).
44. બુદ્ધઃ સુતારૂં સ મવતિ– ૨ વિપશ્ય, ર શિલ્લી, રૂ વિશ્વમૂડ, ૪ છન્દ , બે વિઝન , ૬ થ0:, ૭ શાક્યસિદતિ ! तेषामिदं दर्शनं बौद्धम् । न्यायं न्यायतर्कमक्षपादर्षिप्रणीतं ग्रन्थं विदन्त्यधीयते वेति नैयायिकास्तेषामिदं दर्शनं नैयायिकम् । संख्यां प्रकृतिप्रभृतितत्त्वपञ्चविंशतिरूपां विदन्त्यधीयते वा सांख्याः । यद्वा तालव्यादिरपि