________________
३२९
जिनभद्रकृत विशेषावश्यकभाष्य-स्वोपज्ञवृत्ति
तानेव प्रणिपत्यातः परमविशिष्टविवरणं क्रियते । कोटयार्यवादिगणिना मन्दधिया शक्तिमनपेक्ष्य ।। १ ।। संघटनमात्रमेतत् स्थूलकमतिसूक्ष्मविवरणपटस्य । शिवभक्त्युपहृतलुब्धकनेत्रवदिदमननुरूपमपि ॥२। सुमतिस्वमतिस्मरणादर्शपरानुवचनोपयोगवेलायाम् ।
मद्वदुपयुज्यते चेत् गृह्णन्त्वलसास्ततोऽन्येऽपि ।। ३ ।। भगवान् महावीर के सातवें गणधर की वक्तव्यता के निरूपण का उद्घाटन करते हुए टीकाकार कोट्यार्यवादिगणि कहते हैं .
अथ सप्तमस्य भगवतो गणधरस्य वक्तव्यतानिरूपणसम्बन्धनाय गाथाप्रपञ्चः । __ आचार्य कोटयार्यवादिगणि की निरूपणशैली भी आचार्य जिनभद्र की शैली की तरह ही प्रसन्न एवं सुबोध है । विषय-विस्तार कुछ अधिक है पर कहीं-कहीं। कोट्यार्यकृत विवरण के कुछ नमूने नीचे उद्धृत किये जाते है ।
_ 'ते पव्वइए सोउं...' इत्यादि सप्तम गणधरवादसम्बन्धी गाथाओं का व्याख्यान करते हुए आचार्य लिखते हैं :
'हे मौर्यपुत्र ! आयुष्मन् ! काश्यप ! त्वं मन्यसे नारकाः संक्लिष्टाः... कर्मवशतया परतन्त्रत्वात् स्वयं च दुःखसंतप्तत्वात्, इहागन्तुमशक्ता अस्माकमप्यनेन शरीरेण तत्र गन्तु कर्मवशतयैवाशक्तत्वात् प्रत्यक्षीकरणोपायासम्भवाद् आगमगम्या एव श्रुतिस्मृतिग्रन्थेषु श्रूयमाणा श्रद्धयाः भवन्तु । ये पुनरमी देवास्ते स्वच्छन्दचारिणः कामरूपाः दिव्यप्रभावाश्च किमिति दर्शनविषयं नोपयान्ति किमिह नागच्छन्तीत्यभिप्रायः अवश्यं न सन्ति येनास्मादृशानां प्रत्यक्षा न भवन्ति अतो न सन्ति देवाः;".१२ __ 'तम्हा जं मुत्त सुह' की व्याख्या में आचार्य मोक्ष के स्वरूप पर प्रकाश डालते हुए कहते हैं :
'मुक्तसुखं तत्त्वं परमार्थः, निष्प्रतीकारप्रसूतित्वात्, परित्यक्तसर्व लोकयात्रावृत्तान्तनिःसङ्गयतिसुखवत्, उक्तं च
निजितमदमदनानां वाक्कायमनोविकाररहितानाम् ।
विनिवृत्तपराशानामिहैव मोक्षः सुविहितानाम् ।। अथवान्यथा परमार्थसुखस्वरूपत्वमात्मन आख्यायते।।
गुरु को सुखरूप मानते हुए आचार्य 'सुयसंस्सत्थो" का व्याख्यान इस प्रकार करते हैं :
१. पृ० ४१३.
२. पृ० ४१४.
३. पृ० ४५४.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org