________________
તપાસીએ તો, શ્રી હરિભદ્રાચાર્ય તેમજ શ્રી કુન્દકુન્દ્રાચાર્યનાં તાત્વિક પ્રતિપાદનોનો અભુત નિચોડ તારવીને, તેઓએ, આ બે પ્રકરણોને, નિશ્ચય-વ્યવહારનાં પરમ રહસ્યોથી છલકાવી દીધાં છે. તત્ત્વવિચારનો અર્ક તારવવાની અને સૂક્ષ્મક્ષિકા થકી વિરોધી ભાસતા મતોમાં સમન્વય સાધવાની આવી સૂઝ અસામાન્ય જ ગણી શકાય.
જ્ઞાનસારની જ વાત કરીએ તો તેનો પહેલો શ્લોક જ કેટલો બધો માર્મિક અને અર્થપૂર્ણ છે ! આપણે, સંસારવાસી વૈરાગી ગણાતા જીવો, સંસારને તુચ્છ, અસાર અને અપૂર્ણ માનીને ચાલીએ છીએ ત્યારે, એક પૂર્ણ જ્ઞાની આત્માની નજરમાં જગતનું સ્વરૂપ કેવું હોય તેનો અણસાર - outline, ઉપાધ્યાયજી, પ્રથમ શ્લોકમાં આપણને આપે છે. તે શ્લોક લખતી-રચતી વેળાએ, કદાચ તેમનામાં, પરમજ્ઞાનીને જ લાધતી કોઈ અનિર્વચનીય અનુભૂતિ સંક્રાંત થઈ હોય તો ના નહિ ! તેઓ લખે છે કે “સચ્ચિદાનન્દઘન એવા પૂર્ણ પરમ તત્ત્વની દૃષ્ટિમાં તો આ વિશ્વ પૂર્ણ જ ભાસતું હોય છે.” અર્થાત્ આપણને જગત અધૂરું ભાસતું હોય તો તે આપણી અધૂરપની નિશાની ગણાય; પૂર્ણ જ્ઞાનીની નજરમાં તો જગતમાં કશું જ અધૂરૂં નથી હોતું.
આ શ્લોક વાંચતાં જ ચિત્તમાં ઉપનિષદનો પેલો મંત્ર ઝબકી ઊઠે છેॐ पूर्णमिदं पूर्णमदः पूर्णात् पूर्णमुदच्यते । पूर्णस्य पूर्णमादाय, पूर्णमेवाऽवशिष्यते ॥
બધું જ પૂર્ણ છે આ પણ, તે પણ; એટલે પૂર્ણમાં જ પૂર્ણ ઠલવાય છે; અને પૂર્ણમાંથી જ્યારે પૂર્ણની બાદબાકી કરીએ, ત્યારે પણ બાકી રહે તે પૂર્ણ જ હોય છે.
એક ઉદાહરણથી આ વાત સમજવાની કોશિષ કરીએ : Global Summit મળે ત્યારે, તેમાં ભારતનો પ્રતિનિધિ આવે અથવા જાય, ત્યારે “ભારત આવ્યું” અથવા “ભારત ગયું” એમ જ વ્યવહાર થતો હોય છે. વળી, એ પ્રતિનિધિ ભારત છોડીને જાય ત્યારે, Summit માં તે “ભારત' તરીકે ઓળખ પામતો હોવા છતાં, ભારત ઓછું થતું નથી; પૂર્ણ ભારત જ રહે છે; અને તે ભારત પાછો ફરે ત્યારે પણ, તેના આવવાથી ભારતનો
(૧૦)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
