Jintattva Granth 1

SR No.: 002039
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2007
Total Pages: 516
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Articles
File Size: 20 MB

Page 353

નવકારમંત્રનું પદાક્ષર સ્વરૂપ
ઉપરથી વર્તમાનકાળમાં તૃતીય પુરુષ એકવચનમાં મત્ત થાય છે. તે પ્રમાણે પ્રાકૃતમાં વરૂ અથવા હોદ્દ થાય છે.
પરંતુ હોદ્દ કરતાં હવઽ વધુ પ્રચલિત છે, કારણ કે જો વોટ્ટુ બોલવામાં આવે તો ચૂલિકાનાં ચાર પદના ૩૨ અક્ષર થશે, એટલે કે નવકારમંત્રના ૬૭ અક્ષર થશે. વરૂ બોલવાથી ચૂલિકાના ૩૩ અક્ષર થશે. અને નવકારમંત્રના ૬૮ અક્ષર થશે. ચૂલિકાના ૩૩ અક્ષર [તિતીમ સવવર] છે અને તેમાં નવમા પદમાં હૅવફ છે એવો સ્પષ્ટ નિર્દેશ ‘મહાનિશીથ સૂત્ર'માં થયેલો છે તે જુઓ :
૩૪૩
तहेव इक्कारसपथपरिच्छिन्नति आलावगतित्तीस अक्खरपरिमाणं एसो पंच नमुक्कारो, सव्वपावप्पणासणो, मंगलाणं च सव्वेसिं पढमं हवइ मंगलं ति चूलम् । દિગમ્બર ગ્રંથ ‘મૂલાચાર'ના ષડાવશ્યકાધિકારમાં નીચેની ગાથા આપેલી છે :
एसो पंचणमोयारो सव्वपावप्पणासणो । मंगलेसु य सव्वेसु, पढमं हवदि मंगलं ।।
આ ગાથા દિગમ્બર શાસ્ત્રોમાં છે. તેમની પૂજનવિધિમાં પણ તે આવે છે. આમાં હતિ છે, જે ઉપરથી વરૂ થાય અને તે વધુ પ્રચલિત છે. તેમાં છેલ્લા પદમાં ૯ અક્ષર છે એટલે આ શ્લોકના ૩૨ ને બદલે ૩૩ અક્ષર થાય છે.
નવકારમંત્રમાં ચૂલિકા અનુષ્ટુપ છંદમાં છે. અનુષ્ટુપ છંદમાં પ્રત્યેક ચરણ આઠ અક્ષરનું હોય છે. એ રીતે ચૂલિકાનાં ચાર ચરણના ૩૨ અક્ષર થાય. એટલે છેલ્લા ચરણમાં હોર્ લઈએ તો ૩૨ અક્ષર બરાબર થાય અને વક્ લેતાં ૩૩ અક્ષર થાય અને તેથી છંદોભંગનો દોષ આવે એવી એક દલીલ કરવામાં આવે છે, પરંતુ અનુષ્ટુપ છંદમાં ૩૨ ને બદલે વિકલ્પે ૩૩ અક્ષર હોય એવાં અનેક ઉદાહણ ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર, દશવૈકાલિક વગેરેની ગાથાઓમાંથી મળશે. છંદની આ છૂટ પરાપૂર્વથી લેવાતી આવી છે. પ્રાકૃત કવિતામાં તે વિશેષપણે જોવા મળે છે. એટલે નવકારમંત્રમાં હવદ્ પદને લીધે ચૂલિકાના અનુષ્ટુપ છંદના ૩૩ અક્ષર થાય છે એ છંદોભંગનો દોષ નથી. વળી ચૂલિકાના ૩૨ ને બદલે ૩૩ અક્ષ૨નું પ્રયોજન અન્ય એક દૃષ્ટિએ દર્શાવવામાં આવે છે. ‘નમસ્કારાવલિકા' નામના ગ્રંથમાં નવકારમંત્રનો મહિમા બતાવતાં જણાવ્યું છે કે કોઈ ખાસ પ્રયોજન કે પ્રસંગ ઉપસ્થિત થાય તે વખતે