________________
કરી હતી. વિશ્વયુદ્ધ વખતે અંગ્રેજોએ હજારો ભારતીય સૈનિકોને બ્રહ્મદેશના રક્ષણ માટે મોકલ્યા હતા.
અમે પુલ ઉપર, રેલવેના પાટા ઉપર સાચવીને ચાલતાં ચાલતાં નદીના સામા કિનારા સુધી જઈ આવ્યા. પાછા ફરતાં પુલ પર અધવચ્ચે એક જગ્યાએ બેઠા. અહીં ક્યાં કોઈ ટ્રેન આવવાની ચિંતા હતી ? શાંતિથી બેઠાં બેઠાં અમે આસપાસનાં દૃશ્યો નિહાળ્યા કર્યાં. શહીદ થયેલા યુદ્ધકેદીઓને મનમાં ભાવપૂર્વક શ્રદ્ધાંજલિ અર્પી.
થોડી વાર પછી મેં ડ્રાઇવર-ગાઇડને કહ્યું, ‘આ પુલ આમ તો કેટલો નાનો અને નીચો દેખાય છે ! ચલચિત્રમાં તો પુલ કેટલો મોટો અને ઊંચો દેખાય છે !'
એક મિત્રે કહ્યું, ‘એ ફોટોગ્રાફીની કરામત છે. કૅમેરાની શક્તિ ગજબની હોય છે.'
બીજા મિત્રે કહ્યું, ‘એ કરામત નહિ, પણ કલા કહેવાય. ચિત્રકાર જેમ પોતાને બતાવવું હોય એ જ દૃષ્ટિકોણથી ચિત્ર દોરે, તેમ ચલચિત્રકાર પણ પોતાના દૃષ્ટિકોણથી દૃશ્ય બતાવે. વાસ્તવિકતાને સરસ ઓપ આપવાની શક્તિ લામાં હોય છે. કલાકાર પોતાને જે બતાવવું હોય તે બતાવે અને જે છુપાવવું હોય તે છુપાવે. એટલું જ નહિ, હોય તેના કરતાં તેને જુદું બતાવે. ફોટોગ્રાફી દ્વારા, જુદા જુદા લેન્સ દ્વારા ચલચિત્રમાં તો એવું કરવાનો ઘણો અવકાશ રહે છે.
નીચે નદીમાં પાણી હતું, પણ તે બેય કાંઠા સુધીનું નહોતું. મેં ગાઇડને પૂછ્યું, ‘નદીમાં કાયમ આટલું ઓછું પાણી રહે છે ?'
‘વરસાદ પડે ત્યારે વધે અથવા ઉપરવાસમાં પૂર આવે ત્યારે વધે અને તે પણ થોડા દિવસ માટે. પછી તો આટલું જ પાણી રહે છે.' ‘ચલચિત્રમાં તો કેટલું બધું પાણી બતાવાયું છે ! પુલ ઉપરથી માણસ ભૂસકો મારે છે. એટલે એટલું ઊંડું પાણી એમાં છે.'
‘એમાં પણ ફોટોગ્રાફીની કરામત હોઈ શકે. સારું ચલચિત્ર બનાવવા સારુ પાણી બતાવવું પડે.' એક મિત્રે કહ્યું.
એટલામાં પુલ નીચેથી એક હોડી પાણીમાં પસાર થતી હતી. ગાઇડે પૂછ્યું, ‘તમારે હોડીમાં ફરવું છે ?’
‘હાસ્તો ! આટલે સુધી આવ્યા છીએ તો, નદીમાં સહેલગાહ કર્યા વગર કેમ જઈએ ?' અમે કહ્યું.
અમે પુલ પરથી પાછા કિનારે આવી, નીચે ઊતરી નદીના પટમાં
૨૪ * પ્રવાસ-દર્શન
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org