________________
ઉપાધ્યાય (અર્ધમાગધીમાં ઉવજ્ઝાય) શબ્દની વ્યાખ્યા નીચે પ્રમાણે જોવા
મળે છે ઃ
उपेत्य अधीयतेऽस्मात् ।
[જેમની પાસે જઈને અધ્યયન કરવામાં આવે છે તે ઉપાધ્યાય.]
*
उप-समीपे अधिवसनात् श्रुतस्य आयो - लाभो भवति येभ्यस्ये उपाध्यायाः । [જેમની પાસે રહેવાથી શ્રુતનો આય (લાભ) થાય છે તે ઉપાધ્યાય.]
*
હેમચંદ્રાચાર્ય અભિધાનચિંતામણિ'માં કહે છે :
उपाध्यायस्तु पाठकः 1
[જે ભણાવે, પઠન કરાવે તે ઉપાધ્યાય.]
*
अधि-आधिक्येन गम्यते इति उपाध्यायः ।
જેમની પાસે અધિક વા૨ જવાનું થાય છે તે ઉપાધ્યાય.]
*
स्मर्यते सूत्रतो जिनप्रवचनं येभ्यस्ते उपाध्यायाः ।
[જેમની પાસે જિનપ્રવચનનું સ્મરણ તાજું કરવામાં આવે છે તે ઉપાધ્યાય.]
उपाधानमुपाधिः सन्निधिस्तेनोपाधिना उपाधी वा आयोलाभः श्रुतस्य येषामुपाधीनां बा विशेषणानां प्रक्रमाच्छोभनानामायो-लाभो येभ्यस्ते उपाध्यायाः ।
[જેમની ઉપાધિ અર્થાત્ સંનિધિથી શ્રુતનો આય અર્થાત્ લાભ થાય છે તે
ઉપાધ્યાય.]
*
आधिनां मनः पीडानामायो लाभः -आध्यायः अधियां वा
( नञः कुत्सार्थत्वात्) कुबुद्धीनामायोऽध्यायः, दुर्ध्यानं वाध्याय: उपहतः आध्यायः वा यैस्ते उपाध्यायः ।
[જેઓએ આધિ, કુબુદ્ધિ અને દુર્ધ્યાનને ઉપહત અર્થાત્ સમાપ્ત કરી દીધું છે તે ઉપાધ્યાય છે.]
‘આવશ્યકચૂર્ણિ’માં કહ્યું છે :
Jain Education International
*
तमुपेत्य शिष्टा अधियन्त इत्युपाध्यायः ।
૧૫૬ જૈન ધર્મ દર્શન
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
