________________
તારો શુદ્ધ સ્વભાવ છે, તે આવરાયેલો છે. તેને જ્ઞાન અને આચરણ દ્વારા દૂર કર, કર્મોજનિત મલિનતા જાણ અને સંયમના માર્ગે ચાલી તે મલિનતાને નષ્ટ કર. તને માનવદેહ મળ્યો, સંતોનો સાથ મળ્યો છે, શાસ્ત્રનો બોધ મળ્યો છે, પરમાર્થ માર્ગે જોઈતી સર્વ સામગ્રીની કૃપા તારા પર વરસી રહે છે. તારા અંતરને શુદ્ધભાવ વડે ભરી દે, સત્પરુષાર્થમાં લાગી જા. આ સાંભળીને બહિરાત્માને પોતાની ભૂલ જણાય છે.
मत्तश्चयुत्वेन्द्रियद्वारैः पतितो विषयेप्वहम् ।
तान् प्रपद्याऽहमिति मां, पूरा वेद न तत्त्वतः ॥१६॥ અનાદિય્યત નિજરૂપથી, રહ્યો હું વિષયાસકત; ઈન્દ્રિય વિષયો અનુસરી, જાણું નહિ હું તત્ત્વ. ૧૬ અર્થ : (અંતરાત્મદષ્ટિ થતાં પૂર્વજીવનને યાદ કરી પશ્ચાત્તાપ કરે છે.) અનાદિકાળ હું ઇન્દ્રિયો દ્વારા વિષયોમાં રાચી આત્મસ્વરૂપથી ચુત થયો, મેં મને પોતાને આત્મસ્વરૂપે જાણ્યો નહિ.
ચૈતન્યની શક્તિ પ્રાયે વિકસિત ચેતના છે. તેથી નિગોદથી માંડીને તિર્યંચ – પંચેન્દ્રિય સુધીની યાત્રા કેવળ ચૈતન્યના વિકસિત લક્ષણથી જીવ કરે છે. તેમાં સવિશેષ જે જન્મસ્થાને જે કષ્ટો મળ્યાં તે સહ્યાં. તે તેને વિકાસપંથે લઈ ગયાં. એ વિકાસ જોકે અતિઅલ્પ ગતિવાળો હોય છે. પણ માનવદેહમાં મળેલી અદ્ભુત સંકલ્પશક્તિ એ વિકાસની ફાળ ભરી શકે છે, તેથી જ્યારે બહિરાત્મપણે જીવાયેલું જીવન જાગ્રત થતાં પશ્ચાત્તાપનું ઝરણું બને છે.
અંતરાત્મા પરિણતિ પ્રત્યે થયેલી દષ્ટિ તેને પ્રથમ તો ખેદ ઉત્પન્ન કરે છે કે અહો ! હું હવે ધર્મ કેમ પાળીશ ? અનંતકાળથી આજ સુધી કયાં કારણોથી રખડ્યો ? પરિભ્રમણથી મારી મુક્તિ કેમ ન થઈ ? આવા ઊહાપોહથી વ્યાકુળ થાય છે, ત્યારે તેને સમજાય છે કે પૂર્વે ઇન્દ્રિયાદિ વિષયોમાં આસક્ત થયેલો હું મારા આત્મસ્વરૂપને જાણતો ન હતો. શરીર હું, ઇન્દ્રિયો હું, મન-વાણી હું, ધનાદિ મારાં, પુત્રાદિ મારાં, યશકીર્તિ મારાં, કેવળ મારું, મારું, મારુંનું
સમાધિશતક
૪૩
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
