________________
ભૂમિકા પ્રમાણે શુભ ભાવ ઊઠે છે. પરંતુ તે શુદ્ધના લક્ષ્યવાળા છે. આતમ જ્ઞાને મગનતા સો સબ પુદ્ગલ ખેલ; ઇંદ્રજાળ કરી લેખવે, મિલે તિહાં ન મનમેળ.
છંદ-૪
અર્થ : અહો ! જેને જ્ઞાનનું માહાત્મ્ય રુચ્યું છે તે પોતાના આત્મજ્ઞાનમાં એકરૂપ થઈ, જગતના પૌદ્ગલિક સંયોગોને એક તમાશો ગણે છે. અથવા જાણે તે ઇંદ્રજાળ સમાન જુએ છે. તે જ્ઞાનીનો જગતની એ જાળ-પ્રપંચમાં કઈ મેળ બેસતો નથી.
આત્મજ્ઞાનનું સુખ એના અનુભવરસિકો જ જાણે. જેમ મૂંગો આહારની વસ્તુનો સ્વાદ જાણે પણ વર્ણન કરી ન શકે, તેમ તું જગતના પદાર્થોમાં ઇન્દ્રિયજનિત સીમિત સુખાભાસમાં ભૂલો પડેલો આ આત્મઅનુભવને ક્યાંથી જાણે ? પણ આત્મિક સુખ માણનારા એમાં જ એવા મગ્ન થઈ ગયા કે તેનું વર્ણન પણ વાચાતીત થઈ ગયું.
અરે ! સમસ્ત વિશ્વ તો પૌદ્ગલિક વિષયમાં જ આક્રાંત છે. પણ જ્ઞાની તો તેને રંગમંડપ પર ચાલતા નાટક જેમ જાણે છે. દૃશ્યો બદલાય છે, જીવ જુએ છે પણ કંઈ મેળવતો નથી. તેવી ઇન્દ્રજાળને જાણીને જ્ઞાનીને એ પ્રકારો સાથે કંઈ મેળ બેસતો નથી.
જ્ઞાનરૂપ સ્વરૂપમાં મગ્ન જ્ઞાની સાશ્ચર્ય જગતને જુએ છે કે અહો ! આ જગત ક્યાં દોડે છે ? શાને માટે દોડે છે ? શું મેળવે છે ?. કેવળ ભૌતિકતાની ભીડ ચારે બાજુ જોઈને છેવટે તેઓ ત્યાંથી પોતાની દૃષ્ટિ પાછી વાળે છે, જ્ઞાનને જ સ્વયં સુખરૂપ જાણે છે. પરંતુ તેમાં અહંભાવ કે મમત્વનો ભાવ ભળવાથી જ્ઞાન વિપર્યાસપણું ભજે છે ત્યારે અજ્ઞાની હર્ષ-શોક પામી દુ:ખી થાય છે. જ્યારે જ્ઞાનીને હર્ષ-શોક, લાભ-હાનિ, જ્ન્મ-મરણ સમાન છે, તેથી તેમનો દ્વંદ્ઘાત્મક જગત સાથે કંઈ મેળ ખાતો નથી.
જ્ઞાન વિના વ્યવહાર કો કહાં બનાવત નાચ;
રત્ન કહૌ કો કાચકુ, અંત કાચ સો કાચ. છંદ-પ અર્થ : જ્ઞાન વિના, સ્વરૂપના લક્ષ્ય વિના બહારનાં દાનાદિ,
સમાધિશતક
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
११ www.jainelibrary.org
