________________
સુખની કલ્પના છોડવી પડશે, જીવને વિશ્વાસ ન આવે તો તું મહાપુરુષોના જીવન પ્રત્યે દૃષ્ટિ કર કે એ ચક્રવર્તીઓને ઇન્દ્રિયોનાં સુખોમાં શું ઓછપ હતી ! રૂપ નહોતું ? સુંદર સ્ત્રી નહોતી ? ધનઝવેરાત નહોતું ? માનકીર્તિ નહોતાં ? પુત્ર-પરિવાર નહોતા ? મહેલાતો નહોતી ?
આ સર્વ સામગ્રી વિપુલ પ્રમાણમાં હતી. તો શું ખૂટ્યું ? કોઈ ગુણસેન જેવા રાજાઓ, કે ધન્નાજી – શાલિભદ્ર જેવા ધનાઢ્યો, તેમની પાસે કયા પદાર્થની ખોટ હતી ? તેમને ખોટ લાગી તો શાની લાગી ?
એક આત્મસ્વરૂપ – મુક્તિની લાગી. શા માટે ? તેમની પાસે શુદ્ધમતિ હતી કે આ સંસાર કારાગૃહ છે, તેમાં રહેવું અને મોક્ષ થવા કહેવું તે સંભવ નથી. આથી તેમને મળેલી વિપુલ સુખની સામગ્રી પળવારમાં છૂટી ગઈ. જેની આવી અચળ ધૃતિ નથી તેમને મુક્તિ પામવાનો વિચાર પણ ક્યાંથી આવે ? અને મુક્તિ થાય પણ કેમ !
કષાય-વિષયથી ઘેરાયેલો, કેવળ બહારમાં સુખ શોધવામાં રાચેલો. મિથ્યાત્વના ભાવથી ગ્રસિત, સંજ્ઞાઓથી પ્રભાવિત, કર્મથી વિવશ તેને આવી અનુપમેય મુક્તિની અભિલાષા ક્યાંથી થાય ? મમતા અને તૃષ્ણાના ફાંસલામાં ફસાયેલો નિરંતર ભવભ્રમણને પામે છે. આ શરીરાદિથી તે એવો બંધાયેલો છે કે તેનાથી ભિન્ન કોઈ અચિંત્ય તત્ત્વ છે તે મતિમાં આવતું નથી. શરીરરૂપી કોચલાથી પોતે જુદો છે તેમ તે માની શકતો નથી. જેની મુક્તિ પ્રત્યે અચલ શ્રદ્ધા કે ધૃતિ નથી તેને મુક્તિ કેવી રીતે વરે ?
માટે ચિત્તને સ્થિર રાખવું તે મુક્તિનું સાધન છે. આત્મા પ્રત્યે ચિત્તને જોડવું તે ધૃતિ-ધારણા છે. મનમાં અનેક વિકલ્પો ઊઠે ત્યારે તેને સમાવીને ઉત્તમ ધ્યેયમાં જોડી રાખવું. આત્મગુણોના ચિંતનમાં રોકી રાખવું. શુદ્ધ સ્વરૂપની ધારણા કરી તેમાં જોડી રાખવું. મનની ચપળતાને રોકવા અનેક સ્થાનોમાંથી પાછું વાળી એક જ લક્ષ્યમાં રાખવું તે ધારણા છે. તે ધારણામાં મન સ્થિર થાય તે ધ્યાન છે.
૧૮૪ Jain Education International
આતમ ઝંખે છુટકારો
www.jainelibrary.org
For Private & Personal Use Only
