________________
જીવને પ્રથમ વિચારદશાએ પ્રકાશ મળ્યો કે આ દેખાય છે તે દેહ મારું સ્વરૂપ નથી. પણ જેના દ્વારા મન-વાણી-દેહ આદિ સ્કુરાયમાન છે તેવો જ્ઞાનાદિ ગુણવાળો આત્મા હું છું. દેહભાવથી દેહને ધારણ કરી તે પિંજરામાં પુરાઈને સુખ માનું છું. વાસ્તવમાં ગગનવિહારી પંખી જેવો હું સ્વાધીન તત્ત્વ છું. તેને દેહપિંજરમાં સુખ કેવું ?
રજુમાં સર્પના ભયની જેમ દેહમાં આત્મબુદ્ધિની માયા ઊભી થઈ છે. તેથી વારંવાર દેહ છોડ્યા પણ માયા છૂટી નહિ તેથી પુનઃ દેહ ધારણ થયા જ કરે છે. અને જન્મતાંની સાથે મૃત્યુની પળોનો પ્રારંભ થાય છે, છતાં પેલી માયા, મમતા, તૃષ્ણા ભરતી નથી. અને માયા ટળે નહિ ત્યાંથી પેલું ચૈતન્ય જાગ્રત થવાનું નથી. એક આત્મજ્ઞાનનું સાધન જ એ માયાને દૂર કરી શકે તેમ છે. ચિત્તશુદ્ધિ દ્વારા જ કર્મો નાશ પામે છે. - દેહાદિભાવ ટળવાનો, ક્લેશજનિત સંસારથી મુક્ત થવાનો અબોધરૂપી જડતા જવાનો એકમાત્ર ઉપાય આત્મજ્ઞાન છે. તે આત્મજ્ઞાન આરંભ-પરિગ્રહના અલ્પત્વથી, બાહ્યદૃષ્ટિની અલ્પતા સવિશેષ અંતર્મુખ થવાથી થાય છે.
ધર્મ અરૂપી દ્રવ્ય કે નહિ રૂપી પરહેતા
અપરમ ગુણ રાચે નહિ, યું જ્ઞાની મતિ દેત. છંદ-૩૫
જેને અરૂપી એવા આત્મદ્રવ્યના જ્ઞાનાદિ અરૂપી ધર્મ-ગુણોની પ્રાપ્તિ કરવી છે તેને પૌલિક ગુણોવાળા રૂપી પદાર્થોની પ્રાપ્તિ માટે પ્રીતિ થતી નથી. વળી, જેને ક્ષાયિક જેવા ઉત્તમ ભાવોની રુચિ થઈ છે તે અપરમ એવા ક્ષાયોપથમિક ગુણોમાં રાચતા નથી એવો જ્ઞાનીજનોનો ઉપદેશ છે.
પરસ્પર લક્ષણોથી ભિન્ન એવાં તત્ત્વોને અન્યોન્ય શો ઉપકાર છે કે હેત કરે ? દેહના સપ્તધાતુનો એક ટુકડો આત્માને જો ઉપકારક હોત તો તેને શરીરમાંથી નીકળ્યા પછી સુંદર જગાએ ગોઠવી શકાય, પણ તેમ બનતું નથી અને આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણ-શરીર જડ હોવાથી તેને ઉપકારક નથી, પરસ્પરનો સાંયોગિક સંબંધ છે. માટે રૂપી પર - હેત કરવાથી કંઈ લાભ નથી.
સમાધિશતક
૧૧૯
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
