________________
મન અથવા ભાવ પર્યાયવાચી શબ્દો છે. મતિજ્ઞાનાવરણીય કર્મના તથા અંતરાયકર્મના ક્ષયોપશમથી (શક્તિના ઉઘાડથી) રાગાદિ મલિનતારહિત સ્વરૂપની રુચિ દ્વારા થતી નિર્મળ અવસ્થા તે ભાવશુદ્ધિમનશુદ્ધિ છે તે મન નિર્વિકલ્પ છે. સંકલ્પ વિકલ્પરૂપ મનથી રહિત મન દ્વારા શુદ્ધાત્મા પ્રત્યક્ષ જણાય છે.
[૫૩] ઇન્દ્રિયોના વિષયોથી વિરક્ત સ્થિરમન સ્વાત્મા પ્રત્યે ક્ષણમાત્ર સન્મુખ થાય છે તેને જે સ્વરૂપ અનુભવ થાય છે તે પરમાત્મા છે. જેમ જેમ ઉપયોગરૂપ પરિણામની મનની વિશુદ્ધિ વૃદ્ધિ પામે છે તેમ જગત પ્રત્યે, જડ પદાર્થો પ્રત્યે આત્મા ઉદાસીન થતો જાય છે. * ઇન્દ્રિય વિષયોમાં આસક્તિ, વિરક્તિ, પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિમાં મન જ માલિક છે. તે માટે મનને વશમાં રાખવામાંથી ઇન્દ્રિયો ઉપર વિજય પ્રાપ્ત થાય છે.
[૫૪] મન – ચિત્ત – ઉપયોગને વિકલ્પ રહિત, રાગાદિ પરિણામરહિત કરવું તે પરમતત્ત્વ છે. સમ્યકત્વપ્રાપ્તિ પણ વિકલ્પરહિત ચિત્ત વડે થાય છે. માટે મનને પરમાત્મસ્વરૂપની ભાવનામાં જોડવું. સંકલ્પ વિકલ્પ એટલે ઈનિષ્ટ પરિણામનું ઉત્પન્ન થવું. તે માટે જે જે ઇચ્છાઓ મનમાં ઊઠે તેને પોષણ ન આપવું. પરંતુ તેમાંથી મનને પાછું ખેંચી શુદ્ધાત્મામાં જોડવું. એમ વારંવાર અભ્યાસ કરવાથી સંકલ્પો શમી જતાં બાહ્ય ઉપાધિનો નાશ થશે. તે જ સમયે શુદ્ધાત્માનો પ્રત્યક્ષ અનુભવ
[૫૫] દીર્ઘકાળના મનમાં પડેલા સંસ્કારો જીવને ઇન્દ્રિયો તરફ આકર્ષે છે. સાધકે મનને પૂછવું કે હે મન ! તું આ બાહ્ય પદાર્થોના સેવનમાં નિશ્ચિત છું?
મનઃ હું સદાય ચિંતામાં આકુળ થઈ દુઃખી છું. જીવઃ તને ચિંતા શું છે? મનઃ ઈષ્ટ-અનિષ્ટ સંયોગમાં રાગ-દ્વેષના પરિણામ વડે હું ચિંતિત
૧૪ અમૃતધારા
થશે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
