________________
આત્મા સ્વાભાવિક રીતે નિતરંગ જેવો છે. માટે આત્મામાં માનસિક વિકલ્પરૂપ કે કાયિક વૃત્તિઓ હોય નહિ. પરંતુ જેમ સ્થિર ગંભીર સાગરમાં પવનથી તરંગો ઊઠે છે તેમ અન્ય પદાર્થોના સંયોગથી વૃત્તિઓ કે વિકલ્પો ઊઠે છે. જ્ઞાની તેનો નિરોધ કરે છે. પૂર્ણ વૃત્તિસંક્ષય કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ સમયે અને અયોગી કેવળી ગુણસ્થાનકે હોય
[૪૬] અનંત શક્તિનો ધારક આત્મા છે, જે અવસ્થાએ વીતરાગ છે. અજ્ઞાનથી રાગદ્વેષરૂપે પરિણમે છે તેને કોઈ પરિણમાવતું નથી. એવો પરાધીન પુરુષાર્થહીન આત્મા નથી. પરનો આશ્રય કરવાથી રાગદ્વેષ કરે છે. તે અશુદ્ધ નયની અપેક્ષાએ છે. છતાં તે સ્વરૂપે સ્વતંત્ર છે પરના કરાવ્યા રાગાદિ થાય તો તો આત્મા કદી છૂટે નહિ કારણ કે પૌગલિક પદાર્થો તો સંસારમાં સર્વત્ર વ્યાપ્ત છે. અજ્ઞાનદશામાં આત્માની અવસ્થામાં રાગદ્વેષના પરિણામ સ્વયં થાય છે. આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપે રહે તો રાગદ્વેષરૂપે પરિણમતો નથી. [૪]
જ્ઞાનીજનો કહે છે હે ચેતન ! પરને માટે એક વાર તો તું મરી જ જા. પરની પાછળ પડી તેં શું મેળવ્યું! કંઈ જ કરી ન શક્યો. તું રાગ ન કરી શકે એવો શુદ્ધ બુદ્ધ ચૈતન્યઘન, અરે સ્વયં સિદ્ધાત્મા જ છું. તારા શરીરની ક્રિયાઓ તારા ખ્યાલમાં આવે છે પણ તું તેમાં કિંઈ કરી શકતો નથી એટલું તો સમજ. તારા ઇચ્છયા હાડ માંસ બને છે ? તું તો તેનો જાણનાર છું,
[૪૮]. રાગી દ્વેષી પરિણામી આત્મા પાસે કર્મ સ્વયં આવે છે તેને બોલાવવા પડતા નથી. હવે તું એ વિચાર પણ ત્યજી દે કે રાગાદિ તો મારા ઘરના નથી. મારા કર્યા થવાના નથી. હું કરું છું તે મારું અજ્ઞાન છે. જો જીવ જાણનાર તરીકે ટકી જાય તો બંધાતો નથી. કર્તુત્વ અને ભોફ્તત્વના મિથ્યાભાવથી સુખનો રાગ અને દુઃખનો દ્વેષ પેદા કરી વ્યાકુળ થઈશ, એ જ જીવને બંધન છે. ૪િ૯]
૧૨ એ અમૃતધારા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
