________________
મિતિની રચના અને ન તો તેને સર્વત્ર
ભાવ વગરના મનુષ્યો સજ્જન હોય સંત હોય, પરંતુ તેઓ નિરંતર પોતાના આત્માનો ભાવમરણથી નાશ કરે છે, અને જેઓ તેમના સંપર્કમાં આવે તેઓ પણ આવી ઉત્તમભાવના વગર પોતાના આત્મહિતનો નાશ કરે છે.
આથી એમ સમજવું કે સાધકે દષ્ટિરાગને બદલે દેવગુરુ પ્રત્યે પ્રીતિ કરવી, પરંતુ તે નિર્દોષ, નિસ્પૃહ હોવી જરૂરી છે. તે પ્રીતિ ભક્તિરૂપે અનન્ય, અને સર્વોત્કૃષ્ટ હોય તો તેવા મહાત્માઓ પોતે તરે છે. અન્યને તારે છે. જો તેમ ન થાય તો સર્વત્ર વિનાશ છે.
परे हितमतिमैत्री मुदिता गुणमोदनम् ।
उपेक्षा दोषमाध्यस्थ्यं करुणा दुःखमोक्षधीः ॥५१॥ ભાવાર્થ : મૈત્રી : અન્યના જીવોનું હિત કરવાની બુદ્ધિ. પ્રમોદ : અન્યના ગુણો જોઈ આનંદ થવો. માધ્યસ્થ : અન્યના દોષો પ્રત્યે મધ્યસ્થભાવ. કરુણા : અન્યને દુઃખોથી મુક્ત કરવાની કરુણા.
વિવેચન : પરમાત્માની ભાવના સર્વતોમુખી હોય છે. તેમાં સર્વ જીવોમાં સામ્યભાવની મુખ્યતા છે. સાધકની ભાવના તે કોટિની થવા તેનો પ્રારંભ મૈત્રી આદિ ભાવનાઓના આચારથી થાય છે. આ ચાર ભાવનાઓનું એકમ તે સામ્યભાવ છે. આપણા જીવનમાં ભેદ હોવાથી આ ભાવનાના પ્રકારોમાં ભેદ જણાય છે. એ ચારે ભાવનાનું પરિણામ પૂર્ણ વાત્સલ્ય કે સમતા છે. આ ભાવનાઓ રહિત જીવો અન્યોન્ય તાપ, સંતાપ, ઉતાપ, ક્લેશ, દુઃખ કે મોહથી નષ્ટ કે ભ્રષ્ટ થઈ અત્યંત કષ્ટ પામે છે. માટે ધર્મના ક્ષેત્રમાં સરળતાથી પ્રવેશ કરનારી આ ચાર ભાવનાથી નિરંતર ભાવિત રહેવું.
મૈત્રીભાવનામાં અહિંસાદિ ગુણો સમાય છે. કારણ કે તેમાં પરહિત ચિંતાની ભાવના હોવી તે અહિંસા ધર્મ છે. કોઈ સાથે વૈર વિરોધ થતો નથી. સૌ જીવોનું સુખ ઇચ્છવું તેવી પરહિતચિંતા તે મૈત્રીભાવનો મર્મ છે.
પ્રમોદ : સામાન્ય રીતે માનવી અન્ય ગુણથી આનંદ પામવા
મંગલમય યોગ
૪૯
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
