________________
સાધનામાં કામ નથી આપતું, હવે પગાર બંધ.’
સંસારી જીવ અજ્ઞાનવશ મોહમાં ફસાઈને અંધકારમાં અટવાય છે. મોહ કર્મજનિત પ્રકૃતિ છે તે જીવને કર્મસંયોગે મૂંઝવે છે. જ્યાં સુખ નથી પણ જેના વડે સંતાપ પેદા થાય છે તેવાં સ્ત્રી, પુત્ર, ધન, માન, ઇંદ્રિય વિષયોમાં સુખની કલ્પના થાય છે. આ મોહરૂપી અગરે સમસ્ત સંસારી જીવોને પોતાના મુખમાં પધરાવી દીધા છે. જીવ દુ:ખી થાય તોપણ સંસાર છૂટતો નથી.
નગારાં વાગે માથે મોતનાં તું નિશ્ચિંત થઈ કેમ સૂતો રે ? મધુબિંદુ સુખની લાલચે તું કીચડમાં કેમ ખૂંતો રે.' રાવણ એક વર્ષે સાધના કરીને જાગૃત થયો ત્યારે એક હજાર અપ્સરાઓ તેને ચલાયમાન કરવા આવી પણ સાધનાના બળે રજમાત્ર મોહ ન પામ્યો. અને આત્મબળ છૂટી ગયું ત્યારે એક માનવસ્ત્રીના મોહમાં ફસાઈ પડ્યો.
વ્યાસ જેવા તપસ્વી આત્મજ્ઞાનના અભાવે મત્સ્યગંધાના રૂપમાં મોહી પડ્યા. હજારો વર્ષોનું તપ તપીને ઋષિ મેનકામાં મોહી પડ્યા. અજ્ઞાનવશ જીવને આ દુનિયામાં એવું કોઈ સ્થાન નથી કે જ્યાં માનસિક વિકાર ન જન્મે. ટી.વી. જેવાં સાધનો, બજારમાં વિપુલપણે મળતાં પ્રસાધનોની વચ્ચે અજ્ઞાની એવા જીવો કેટલા વિકારોથી ઘેરાઈ જતા હશે ! આમ આત્માની શક્તિના કાસમાં વિજ્ઞાને એવો પ્રભાવ જમાવ્યો છે કે જીવો આ વિજ્ઞાનમાં વિકાસ જુએ છે. મોહના આ અંધકારના પિછોડામાં આત્મજ્ઞાની સિવાય કોઈ બચી શકે તેમ નથી. તે વડે પાપની વૃદ્ધિ દ્વારા કેવળ દુઃખો જ ભોગવે છે. છતાં કેમ જાણે જીવને એ સદી ગયું છે.
મોહ જીવને દુઃખમાં પણ સુખનો ભાસ પેદા કરે છે. જેમ કોઈ માણસ પાણી મેળવવા ઊંડો ખાડો ખોદે, ત્યારે શિલા, માટી, કાંકરા નીકળે છતાં ખોદે જ રાખે, વધુ ઊંડું ખોદતાં વળી કાદવ
૪૬ * હ્રદયપ્રદીપનાં અજવાળાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
