Page Text
________________ 28 જેન દૃષ્ટિએ વિવિધ યોગો નિગોદમાંથી એટલે કે અવ્યવહાર રાશિમાંથી નીકળી જીવ પુણ્યયોગે વ્યવહારરાશિમાં આવે છે. તે જીવો એકેન્દ્રિયમાંથી બે, ત્રણ, ચાર ઇન્દ્રિયો પ્રાપ્ત કરી અસંગ્નિ પંચેન્દ્રિય સુધીની સ્થિતિ આગળ વધતાં વધતાં પ્રાપ્ત કરે છે. આ સૌ જીવોને મન હોતું નથી તેથી તેઓને મન દ્વારા પ્રાપ્ત થનારા યોગોનો સ્વાભાવિક રીતે લાભ મળતો નથી. સંજ્ઞિ પંચેન્દ્રિયોને જ મનોયોગ થઈ શકે છે. જેનદર્શન સિવાય યોગની ચર્ચા પાંતજલયોગના કર્તા મહર્ષિ પતંજલિએ કરી છે. તેમણે યોગની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે આપી છે : ‘ચિત્તવૃત્તિ નિરોધઃ યોગઃ” એમ કહી તેનાં આઠ પગથિયાં પ્રસ્થાપિત કર્યા છે. આ વ્યાખ્યા કંઈક અંશે અધૂરી ગણાવી શકાય. મન, વચન અને કાયાની - ત્રણેની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ ઉપર સંયમિત ઢબે નિયંત્રણ કરાય તે સાચો યોગ છે. જૈનદર્શન પ્રમાણે મોક્ષની સાથે જે જોડી આપે, સંલગ્ન કરે છે, તાત્ત્વિક ધર્મપ્રવૃત્તિ કરી આપે છે તેથી તેને યોગ કહેવાય. તેમાં ઈચ્છાયોગ, શાસ્ત્રયોગ, સામર્થ્યયોગની ઉત્તરોત્તર એકથી એક ચઢિયાતી કક્ષાઓ છે. આ ત્રણે ધર્મપ્રવૃત્તિ છે, પાપપ્રવૃત્તિ નહીં જ; સંસારપ્રવૃત્તિ નહીં; ધર્મપ્રવૃત્તિ અને તે પણ તાત્ત્વિક ધર્મપ્રવૃત્તિ ગણાય. જેમાં ધર્મનું લક્ષણ ઘટે, જે જીવને દુર્ગતિમાંથી ધારણ કરી સદ્ગતિમાં ધરે તે ધર્મ. આ ધર્મ સર્વજ્ઞકથિત હોવો જોઈએ જેમણે ઘાતી તેમજ અઘાતી કર્મોનો ચૂરો કરી કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી તીર્થકરપદ પ્રાપ્ત કરી લોકકલ્યાણાર્થે ઉપદેશ આપ્યો હોય. ધર્મનો સાધક પ્રથમ તબક્કે ઉચ્ચ કોટિની ધર્મારાધના કરી શકતો નથી. પ્રવેશતાં કેટલીયે વિકલતા, ત્રુટિઓ, વિરાધના, આશાતનાદિ હોવા છતાં પણ તેને ધર્મ કરવાની ઇચ્છા પ્રબળ છે, તાલાવેલી છે. તેથી ત્રુટિવાળી ક્રિયા તરફ ધ્યાન ન રાખતાં પ્રબળ ઇચ્છાવશ તે ક્રિયાને મુખ્ય ગણી આ ધર્મસાધનાને ઇચ્છાયોગ નામ અપાય છે. આ ઇચ્છાયોગ પાયાની ધર્મસાધના હોઈ ધર્મ કરવાની ઇચ્છા, હાર્દિક ઊર્મિ, ગરજ, તાલાવેલી, તમન્ના હોવાથી આગળ વધી શકાય. તે માટે નિરાશસભાવે કર્મયોપશમના બળે ધર્મ કરવાની ઇચ્છા, તે ધર્મ પ્રરૂપિત કરનારા આગમોનું શ્રવણ, તે દ્વારા ધર્મના તત્ત્વજ્ઞાન અને વિકથાદિથી પ્રમાદવશ ખામીવાળી ધર્મસાધના થાય. તો પણ રસમય તથા હૃદયના ઉમળકાભેર થતી જૈન૧૬ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
| SR No. | 001971 |
| Book Title | Jain Dharmna Swadhyaya Suman |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bipinchandra H Kapadia |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 56 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Sermon |
| File Size | 16 MB |