________________
=
૧
+
દષ્ટ છે કે - અનુપાત ૧૪ = ૧- 8 થાય છે. તેથી અનુવાદનો અર્થ ઉકત હોવો જોઈએ. આ પ્રકારે સુર્ય ગમન ૩૦ મુહુર્તમાં ૧૮૩૦ x ૩૦ = ૫૪૯૦૦ ગગનમંડળ ખંડ અથવા અર્ધ્વમંડળ થાય છે. આ પ્રમાણે નક્ષત્ર ગમન ૩૦ મુહૂર્તમાં ૧૮૩૫૪૩૦ = ૫૫૦૫૦ ગગનમંડ થાય છે. એક અહોરાત્રમાં નક્ષત્ર
૫૫૦૫૦ ૧૫૦ ખંડ વધુ એક અર્ધ્વમંડળ ચાલે છે. અનુપાત અપેક્ષા ,
( ૫૪૯૦૦ -
અર્ધ્વમંડળ ચાલે છે. ભિન્નની ઉપરોકત પ્રણાલી ઐતિહાસિક દષ્ટિથી અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે. સૂત્ર ૧૦૩૧, પૃ. ૫૧
(૧) ચંદ્રમા પ્રત્યેક મંડળને કેટલા મુહૂર્તમાં પૂર્ણ કરે છે ?
અહીં અનુપાત રૂપમાં ગણના કરાવામાં આવી છે. ચંદ્રમાને ૧૭૬૮ મંડળ ચાલવા માટે ૧૮૩૦૪૨ અહોરાત્ર લાગે છે. વળી અને જો એક મંડળ સંપૂર્ણ કરવું પડે તો જ મુહૂર્ત અર્થાત્ ; અથવા ૨ : અહોરાત્ર લાગશે.
(૨) સૂર્ય પ્રત્યેક મંડળને કેટલા મુહૂર્તમાં પૂર્ણ કરે છે ? અહીં પણ અનુપાત એ પ્રમાણે થશે. ૧૮૩૦ મંડળ સૂર્ય ૧૮૩૦૪૨ અહોરાત્રમાં પૂર્ણ કરે છે. જો ૧મંડળ પૂર્ણ
૧૮૩૦ x ૨ કરવું પડે ત
અહોરાત્ર અથવા ૨ અહોરાત્ર લાગશે.
૧૮૩૦. (૩) બીજી રીતે ૧૭૬૮ ભાગ મંડળ ના ૧ અંતર્મુહૂર્તમાં : ૧ અહોરાત્રમાં ૧૭૬૮૪૩૦ ભાગ ચંદ્ર ચાલે છે. તેથી ૧૦૯૮૦૦ કે ૧ મંડળના ભાગોને પૂર્ણ કરવામાં ચંદ્રને ૩૬ = ૨ : અહોરાત્ર (જેટલો સમય) થાય છે.
આ પ્રકારે સૂર્ય સાથે પણ ઘટિત કરવું જોઈએ. સૂત્ર ૧૦૩૨, પૃ. પર
ચંદ્ર ૧ યુગમાં કેટલા મંડળ ચાલે છે ? ૧ યુગમાં સંપૂર્ણ મુહૂર્ત સંખ્યા પ૪૯૦૦ થાય છે. ચંદ્ર ૧ મુહૂર્તમાં ૧૭૬૮ ભાગ ગમન (ગતિ) કરે છે. ૧. ૧ યુગમાં ચંદ્ર વડે ચાલેલા ભાગ કુલે - ૫૪૯૦૦૪૧૭૬૮ = ૯૭૦૩૨૦૦ મંડળ કેમકે - ૧૦૯૮૦૦ ભાગનો એક મંડળ થાય છે. ૯૭૦૩૨૦૦ ભાગોનાં 19 મંડળ થાય છે.
૧૦૯૮૦ અર્થાત = ૮૮૪ મંડળ આ પ્રકારે સૂર્ય ૧ યુગમાં કેટલા મંડળ ચાલે છે ? ૧ યુગમાં સંપૂર્ણ મુહૂર્ત સંખ્યા ૫૪૯૦૦ થાય છે. સૂર્ય ૧ મુહૂર્તમાં ૧૮૩૦ ભાગ ચાલે છે. . ૧ યુગમાં સૂર્ય દ્વારા ચાલવામાં આવેલા કુલ ભાગ = ૫૪૯૦૦૪૧૮૩૦ ફરી ૧૦૯૮૦૦ ભાગોનું એક મંડળ થાય છે.
૫૪૯૦૦ x ૧૮૩૦ . ૫૪૯૦૦૪૧૮૩૦ ભાગોમાં
- = ૯૧૫ મંડળ.
૧૦૯૮૦) આ પ્રકારે નક્ષત્ર ૧ યુગમાં કેટલા મંડળ ચાલે છે ? આ એક યુગમાં સમસ્ત સંખ્યા પ૪૯૦૦ થાય છે. નક્ષત્ર ૧ મુહૂર્તમાં ૧૮૩૫ ભાગ ચાલે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
