Page Text
________________
२८०
पञ्चसंग्रह
अथ प्रदेशबन्धं एकोनत्रिंशद्-गाथासूत्रैराह । किं तदाह
स्वामित्वभागभागाभ्यामष्टोत्कृष्टादयः सह ।
दश प्रदेशबन्धस्य प्रकाराः कथिताः जिनः* ॥४४॥ अब प्रदेशबन्धका निरूपण करते हैं[मूलगा०८६] 'एयक्खेत्तोगाढं सव्वपदेसेहिं कम्मणो जोग्गं ।
बंधइ जहुत्तहेउं सादियमहऽणादियं चावि ॥४६४।।
एकक्षेत्रावगाहं यथा भवति तथा सर्वात्मप्रदेशेषु कर्मयोग्यपुद्गलद्रव्यं जीवो बध्नाति । यथोक्तमिथ्यात्वादिकारणं लब्ध्वा। किम्भूतं द्रव्यम् ? सादिकमथवाऽनादिकं च । तथाहि-सूक्ष्मनिगोदशरीरं घनाङ्गलासंख्ययभागं जघन्यावगाहक्षेत्र एकक्षेत्रम् । तेनावगाहितं कर्मस्वरूपपरिणमनयोग्यं अनादिकं सादिक उभयं च पुद्गलद्रव्यं जीवः सर्वात्मप्रदेशैमिथ्या दर्शनादिहेतुभिर्बध्नातीत्यर्थः ॥४६४।।
एकक्षेत्रावगाही, कर्मरूप परिणमनके योग्य, सादि, अथवा अनादि, तथा 'च' शब्दसे सूचित उभयरूप जो पुद्गलद्रव्य है, उसे यह जीव यथोक्त मिथ्यात्व आदि हेतुओंसे अपने सर्व प्रदेशोंके द्वारा बाँधता है । इसे ही प्रदेशवन्ध कहते हैं ॥४६४॥
विशेषार्थ-प्रकृत प्रदेशबन्धका निरूपण उत्कृष्टप्रदेशवन्ध, अनुत्कृष्टप्रदेशबन्ध, जघन्यप्रदेशबन्ध, अजघन्यप्रदेशबन्ध, सादिप्रदेशबन्ध, अनादिप्रदेशबन्ध, ध्रुवप्रदेशबन्ध, अध्रुवप्रदेशबन्ध भागाभाग और स्वामित्व, इन दश द्वारोंसे किया जायगा। एक शरीरकी अवगाहनासे रुके हुए क्षेत्रमें अवस्थित पुद्गलद्रव्यको एकक्षेत्रावगाही द्रव्य कहते हैं। प्रकृतमें सूक्ष्मनिगोदिया जीवकी घनांगुलके असंख्यातमें भागप्रमाण अवगाहनाको एक क्षेत्र जानना चाहिए । अब जीवके द्वारा ग्रहण किये जानेवाले कर्मरूप पुद्गलद्रव्यका प्रमाण कहते हैं[मूलगा०८७] 'पंचरस-पंचवण्णेहिं परिणयदुर्गध चदुहिं फासेहिं ।
दवियमणंतपदेसं जीवेहि। अणंतगुणहीणं ॥४६॥ तद्व्यप्रमाणमाह-['पंचरस-पंचवण्णेहिं' इत्यादि ।] पञ्चरस-पञ्चवर्ण-द्विगन्धैश्चरमशीतोष्णस्निग्धसूचमचतु:स्पशैश्च परिणतं यत्कर्मयोग्यपुद्गलद्रव्यम् । कथम्भूतम् ? अनन्तप्रदेशं अनन्त कर्मपुद्गलप्रदेशम् । पुनः कथम्भूतम् ? जीवराशिभ्योऽनन्तगुणहीनम् । तथा हि-सिद्धराश्यनन्तैकभागं भभव्यराश्यनन्तगुणं समयप्रबद्धद्रव्यं भवतीत्यर्थः । गोमट्टसारे तथा चोक्तं च
सयलरसरूपगंधेहिं परिणदं चरिमचदुहिं फासे हिं ।
सिद्धादोऽभव्वादोऽणंतिमभागं गुणं दव्वं ॥४५।। बंधदि ति किरियाणवणं । एगसमयम्हि बरझमाणपयडीणं दधमिदि णेयं । तथा च
पुद्गलाः ये प्रगृह्यन्ते जीवेन परिणामतः । रसादित्वमिवाहाराः कर्मत्वं यान्ति तेऽखिलाः॥४६॥४६॥
1. सं० पञ्चसं० ४, ३३६ । 2. ४, ३३७ । * सं० पञ्चसं० ४, ३३४ | - गो० कर्म० गा० १९१ 1: सं० पञ्चसं० ४,३३५ । १. शतक०७ । गो. क. १८५ । २. शतक०८८ ।
ब जीवेसि ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001937 |
| Book Title | Panchsangrah |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hiralal Jain |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | |
| Total Pages | 872 |
| Language | Sanskrit, Prakrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Karma |
| File Size | 21 MB |